شرایط صحت هدیه ” به مناسبت ۸ نوامبر ، روز جهانی هدیه “
۱) بعضی از شرایط صحت هدیه:
هدیه گیرنده این هدیه را قبول نماید. (لذا صِرف رضایت کافی نیست.)
هدیه گیرنده هدیه را قبض نماید. (لذا صِرف نیت هدیه‌دهنده بر پرداخت هدیه ــ ولو هدیه گیرنده تلفنی قبول نماید ــ کافی نیست.)
به فتوای بعضی از مراجع از جمله آیت‌الله سیستانی:
چیزی که بخشیده می‌شود، باید «عین» باشد؛ نه منفعت یا حقّ یا عمل یا کلّی در ذمّه. (۱)
(جهت توضیح این مسئله می‌توانید به توضیح‌المسائل جامع، ج ۳، ص ۵۸۴، م ۱۲۷۴ مراجعه نمایید.)
۲) هدیه را می‌توان پس گرفت؛ مگر در موارد ذیل:
هبه به ارحام باشد.
مال هبه شده، از بین رفته باشد.
مالکیّت مال هبه شده، به فرد دیگری منتقل شود.
مال هبه شده، تغییر کند.
هبه‌کننده در هبۀ خود قصد قربت داشته باشد.
یکی از دو طرف بمیرد.
هبه، معوّضه باشد. (بخششى که مشروط باشد به پرداخت چيزى يا انجام کارى در مقابل آن). (۲)
۳) خمس هدیه:
الف) وظیفهٔ هدیه‌دهنده:
خمس مالی که هدیه داده واجب نیست؛ مگر در موارد ذیل:
هدیه به‌صورت شرعی پرداخت نشده باشد. (که شرایط آن در پوستر شماره ۲ گذشت.)
هدیه صوری باشد. (به‌قصد هدیه نباشد؛ بلکه راهی برای فرار از خمس باشد.)
سال خمسی بر آن گذشته و خمس آن را نداده باشد.
از درآمد کسب و بیشتر از حدّ شأن عرفی هدیه‌دهنده باشد.
بعد از سال خمسی از هبه خود رجوع نکرده و آن را پس نگرفته باشد که در این صورت به‌مجرد رجوع از هبه باید خمس آن را بدهد. (۳)
ب) وظیفهٔ هدیه گیرنده:
حضرت امام خمینی، مقام معظم رهبری:
مالی را که هدیه گرفته است، خمس ندارد؛ هر چند آن را به دیگری هدیه دهد و یا مطابق شأنش نباشد.
آیت‌الله‌العظمی سیستانی:
چنانچه هدیه یا بدل آن (مثل خرید کالا با پول هدیه) تا سال خمسی بماند، خمس دارد.
آیت‌الله‌العظمی شبیری زنجانی:
چنانچه از مخارج سالش زیاد بیاید، اگر مالی که به او هدیه داده‌اند ارزشمند باشد، لازم است خمس آن را بدهد؛ بلکه بنا بر احتیاط (واجب)، اگر مال ارزشمندی هم نباشد، خمس آن را بدهد.
آیات عظام فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی:
اگر کسى چيزى را به او ببخشد و از مخارج سالش زياد آيد، احتياط واجب آن است که خمس آن را بپردازد.
آیت‌الله‌العظمی وحید خراسانی:
درصورتی‌که آن بخشیده شده قدروقیمت معتنابهی نزد مردم داشته باشد، و از مخارج سالش زیاد بیاید، خمس آن را باید بدهد. (۴)
رهایی از ربای قرضی با هبه مشروط به هبه:
اگر فرد مبلغ معینی را به شخصی ببخشد، به‌شرط آنکه آن شخص در تاریخ معلوم، مبلغ معین بیشتری را به وی هبه نماید و او هبه مشروط را قبول و قبض نماید:
حضرت امام خمینی، مقام معظم رهبری، آیت الله العظمی نوری همدانی:
اگر به نوعی حیله برای فرار از ربا باشد، جایز نیست.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی:
این کار ربا محسوب می شود و باطل و حرام است.
آیات عظام اراکی، بهجت، تبریزی، خوئی، سیستانی، صافی گلپایگانی، فاضل لنکرانی، گلپایگانی:
این راهکار اشکالی ندارد. (۵)
