مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدّ ظلّه العالی)

سید علی حسینی خامنه‌ای (متولد ۱۳۱۸ش) دومین رهبر جمهوری اسلامی و از مراجع تقلید شیعه است. ایشان پیش از انتخاب به سمت رهبری در سال ۱۳۶۸ شمسی، دو دوره رئیس جمهور و مدتی نیز نماینده مجلس شورای اسلامی بوده است. منصب امامت جمعه تهران از سوی امام خمینی نیز از مناصب شرعی اوست. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از روحانیون موثر مشهد به شمار می‌رفت.

مخالفت صریح با قمه‌زنی و برخی شکل‌های عزاداری، و تحریم توهین به مقدسات اهل‌سنت از فتاوای معروف و مؤثر او در جهان اسلام به شمار می‌رود. اصطلاحات تهاجم فرهنگی، بیداری اسلامی و اقتصاد مقاومتی از مفاهیمی است که در پی سخنرانی‌ها و تاکید‌های ایشان وارد ادبیات سیاسی و اجتماعی ایران شده است.

آیت‌الله العظمی خامنه‌ای علاقمند به ادبیات است و با سبک‌های ادبی آشناست. او اشعاری نیز سروده و تخلص «‌امین‌» را برگزیده است. مطالعه کتب معتبر تاریخی بخشی از برنامه مطالعاتی دائمی وی است، به طوری که به مباحث و موضوعات تاریخ معاصر احاطه دارد.

 

تولد و نسب

سید علی خامنه‌ای در ۲۹ فروردین ۱۳۱۸ش ۲۸ صفر ۱۳۵۸ق/ ۱۹ آوریل ۱۹۳۹م، در خانواده‌ای روحانی در مشهد متولد شد. ^(۱)

 

پدر و مادر

پدرش سید جواد خامنه‌ای متوفی ۱۳۶۵ش از مجتهدان عصر خود بود که در نجف متولد شد و در کودکی همراه خانواده‌اش به تبریز مهاجرت کرد و پس از آن در حدود سال ۱۳۳۶ق به مشهد رفت. ایشان پس از مدتی به نجف رفت و بعد از تکمیل تحصیلات خود نزد علمای بزرگی همچون میرزا محمدحسین نائینی، سید ابوالحسن اصفهانی و آقا ضیاءالدین عراقی و پس از کسب اجازه اجتهاد ^(۲) به ایران بازگشت و در مشهد اقامت گزید. او ضمن تدریس دروس حوزوی، امامت مسجد صدیقی‌های بازار مشهد (مسجد آذربایجانی‌ها) را بر عهده گرفت. ^(۳) ایشان همچنین از امامان جماعت مسجد جامع گوهرشاد بود. ^(۴)

خدیجه میردامادی (۱۲۹۳-۱۳۶۸ش)، مادر آیت‌الله خامنه‌ای، زنی زاهد، مقید به احکام شرعی و آشنا به آیات قرآن، احادیث، تاریخ و ادبیات بود.

 

اجداد

جد اعلای آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای، سید محمد حسینی تفرشی است و نسب‌ وی به سادات افطسی می‌رسد. شجره وی به سلطان العلماء احمد، معروف به سلطان سید احمد می‌رسد که با پنج واسطه از اخلاف امام سجاد (علیه السلام) است.

جدش سید حسین خامنه‌ای (حدود ۱۲۵۹-۱۳۲۵ق) از علمای مشروطه‌خواه و شاگرد عالمانی چون سید حسین کوه کمری، فاضل ایروانی، فاضل شربیانی، میرزا باقر شکی و میرزا محمدحسن شیرازی بود. ^(۵) او پس از بازگشت از نجف به تبریز، به تدریس در مدرسه طالبیه مشغول شد و امامت جماعت مسجد جامع تبریز را بر عهده گرفت.  ^(۶)

محمد خیابانی، روحانی مبارز و مجاهد عصر مشروطه، شاگرد و داماد سید حسین خامنه‌ای بود. ^(۷)

سید هاشم نجف آبادی میردامادی (۱۳۰۳-۱۳۸۰ق)، جدّ مادری آیت‌الله خامنه‌ای از شاگردان آخوند خراسانی و میرزا محمدحسین نائینی، از مفسران قرآن و امام جماعت مسجد گوهرشاد بوده است. ^(۸)

ایشان در پی اعتراض به کشتار مردم در مسجد گوهرشاد در دوره رضاشاه، به سمنان تبعید شد. ^(۹)

نسب آیت‌الله خامنه‌ای از طرف مادر به محمد دیباج فرزند امام صادق (علیه السلام) می‌رسد. ^(۱۰)

 

زیست‌نامه علمی

تحصیل

آیت الله العظمی سیدعلی خامنه‌ای تحصیل را در چهار سالگی از مکتب‌خانه و با فراگیری قرآن کریم آغاز کرد و همزمان با دوره دبستان، یادگیری قرائت و تجوید قرآن را نزد برخی قاریان مشهد شروع کرد. ^(۱۱) همزمان با سال‌های پایان دبستان، تحصیلات مقدماتی حوزوی را نیز آغاز نمود. وی پس از اتمام دوره دبستان، تحصیل علوم دینی را در مدرسه سلیمان خان ادامه داد و دوره سطح را در مدرسه نواب گذراند. وی بخشی از مقدمات و سطح را نیز نزد پدر خود آموخت. همزمان با تحصیلات حوزوی، دبیرستان را نیز تا سال دوم متوسطه ادامه داد. ^(۱۲)

ایشان در سال ۱۳۳۴ش، در درس خارج فقه آیت‌الله سید محمدهادی میلانی حاضر شد و در سال ۱۳۳۶ش طی سفر کوتاهی همراه خانواده به نجف رفت و در دروس مدرسان بنام حوزه علمیه نجف شرکت کرد ولی به دلیل عدم تمایل پدر برای اقامت در آن شهر به مشهد بازگشت ^(۱۳)  و یک سال دیگر در درس آیت‌الله میلانی حاضر شد و در ۱۳۳۷ش عازم حوزه علمیه قم شد. ^(۱۴)

آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در سال ۱۳۴۳ش به دلیل عارضه بینایی پدر و برای کمک به وی، از قم به مشهد بازگشت و بار دیگر در جلسات درس آیت‌الله میلانی حضور یافت که تا ۱۳۴۹ش ادامه داشت.

 

تدریس

آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای از ابتدای حضور در مشهد، به تدریس سطوح عالی فقه و اصول رسائل، مکاسب و کفایه مشغول شد و برای عموم مردم نیز جلسات تفسیر برگزار کرد. از ۱۳۴۷ش تدریس درس تخصصی تفسیر را برای طلاب علوم دینی شروع کرد. این دروس و جلسات تفسیر تا سال ۱۳۵۶ش و قبل از دستگیری و تبعید به ایرانشهر ادامه داشت. ^(۱۵)

جلسات تفسیر در سالیانی از دوره ریاست جمهوری و پس از آن نیز ادامه داشت. پس از رسیدن به رهبری، از سال ۱۳۶۹ش تدریس خارج فقه را آغاز کرد و تاکنون به تدریس ابواب جهاد، قصاص، مکاسب محرمه و نماز مسافر پرداخته است. این درس همچنان ادامه دارد. ^(۱۶)

 

اساتید

آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای در درس‌های مختلف، استادانی داشته است که برخی از آنها عبارتند از:

سید جلیل حسینی سیستانی، در معالم الاصول.

سید جواد خامنه‌ای، در شرح لمعه، رسائل، مکاسب و کفایه.

میرزا محمد مدرس یزدی، در شرح لمعه.

آیت‌الله هاشم قزوینی، در رسائل، مکاسب و کفایه.

آیت‌الله سید محمدهادی میلانی.

آیت‌الله آقا حسین بروجردی.

امام خمینی.

آیت‌الله مرتضی حائری یزدی.

آیت‌الله سید محمد محقق داماد.

علامه طباطبایی.

 

آثار علمی

آیت‌الله خامنه‌ای تحقیق و تألیف را از دوران طلبگی آغاز کرده بود و تقریرات دروس استادان خود را می‌نوشت. ^(۱۷) اندیشه‌‌های او در مجموعه‌ای به نام حدیث ولایت جمع‌آوری شده است. کتاب‌های متعددی نیز به صورت موضوعی از سخنان و پیام‌های مکتوب ایشان گردآوری و منتشر شده است.

فلسطین از منظر آیت‌الله خامنه‌ای، کتابی است به زبان فارسی، نوشته سعید صلح‌میرزائی‌ حاوی نظرات و سخنان آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران درباره فلسطین است. علاوه بر این چند اثر مکتوب شامل تألیف و ترجمه نیز از ایشان منتشر شده است.

 

تألیف

آثار تألیفی ایشان

چهار کتاب اصلی علم رجال

پیشوای صادق

از ژرفای نماز

صبر

روح توحید: نفی عبودیت غیر خدا

گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه مشهد

طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن ^(۱۸)

کتاب غناء

انسان ۲۵۰ ساله، کتابی درباره زندگی سیاسی امامان شیعه.

شعاعی از نیّر اعظم با عنوان فرعی «رهیافتی به منظومه فکری رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه‌ای درباره حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم».

آفتاب در مصاف، مجموعه سخنان آيت‌الله خامنه‌ای درباره امام حسین (علیه السلام) و حوادث قبل و بعد از قیام کربلا است.

 

ترجمه‌

کتاب‌هایی که آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ترجمه کرده، عبارتند از:

۱) آینده در قلمرو اسلام، نوشته سید قطب.

۲) صلح امام حسن (علیه السلام): پرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ، نوشته شیخ راضی آل یاسین.

۳) جلد اول تفسیر فی ظلال القرآن، نوشته سید قطب.

۴) مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان، نوشته عبدالمنعم النمر.

۵) ادعانامه علیه تمدن غرب، نوشته سید قطب.

 

فعالیت‌های سیاسی اجتماعی

نقطه آغازین ورود آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای به فعالیت‌های سیاسی و مبارزه با نظام سلطنتی پهلوی، دیدار او با سید مجتبی نواب صفوی (میرلوحی) در مشهد بوده است. آیت‌الله خامنه‌ای در بهمن ۱۳۴۱ش ^(۱۹) و نیز در ۱۳۴۲ش، واسطه انتقال پیام‌های امام خمینی و آیت‌الله میلانی بوده است. ^(۲۰))

آیت الله العظمی خامنه‌ای در سال ۱۳۴۲ش، در سفری به بیرجند سخنرانی‌هایی علیه حکومت وقت انجام داد ^(۲۱)  و به همین دلیل در ۱۲ خرداد سال ۱۳۴۲ش/۷ محرم ۱۳۸۳ق دستگیر و در مشهد زندانی شد. ^(۲۲) پس از آزادی، آیت‌الله محمدهادی میلانی با او دیدار کرد. ^(۲۳)

او از جمله روحانیونی بود که در ۱۱ دی ۱۳۴۲ش، پیامی به سید محمود طالقانی، مهدی بازرگان و یدالله سحابی که به دلیل حمایت از امام خمینی زندانی شده بودند، فرستاد. ^(۲۴)

در همان زمان طلاب خراسانی حوزه علمیه قم با هدایت آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای، در اعتراض به ادامه حصر امام خمینی، نامه‌ای به حسنعلی منصور، نخست وزیر وقت نوشته و منتشر کردند که از جمله آنها خود وی و ابوالقاسم خزعلی و محمد عبایی خراسانی بودند. ^(۲۵)

 

آیت‌الله خامنه‌ای در بهمن ۱۳۴۲ش، مقارن با رمضان۱۳۸۳ق برای تبلیغ و تبیین مسائل نهضت اسلامی راهی زاهدان شد.^(۲۶) سخنرانی‌های ایشان در مساجد زاهدان باعث دستگیری و انتقال به زندان قزل قلعه شد ^(۲۷) که در ۱۴ اسفند ۱۳۴۲ش از زندان آزاد شد. ^(۲۸) در پاییز ۱۳۴۳ش از قم به مشهد بازگشت. ^(۲۹)

آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای به همراه کسانی چون عبدالرحیم ربانی شیرازی، سید محمد بهشتی، علی فیض مشکینی، احمد آذری قمی، علی قدوسی، اکبر هاشمی رفسنجانی، سید محمد خامنه‌ای و محمدتقی مصباح یزدی ^(۳۰) اعضای «گروه یازده نفر» بودند که با هدف تقویت و اصلاح حوزه علمیه قم برای مبارزه با رژیم پهلوی شکل گرفت.

آیت‌الله العظمی خامنه‌ای مدتی در مسجد امیرالمومنین تهران به امامت جماعت پرداخت. در پی دستگیری و تبعید آیت‌الله سید حسن قمی در فروردین ۱۳۴۶ش که به دنبال سخنرانی ضد حکومت او در مسجد گوهرشاد صورت گرفت، آیت‌الله العظمی خامنه‌ای از آیت‌الله میلانی خواست به این اقدام اعتراض کند. ^(۳۱)

در ۱۴ فروردین ۱۳۴۶ش، در تشییع جنازه آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی دستگیر ^(۳۲) و در ۲۶ تیر همان سال آزاد شد. ^(۳۳) اندکی بعد در تهران به ملاقات زندانیان سیاسی رفت. ^(۳۴)

در پی وقوع زمین‌لرزه ویرانگر جنوب خراسان در ۹ شهریور ۱۳۴۷ش، عده‌ای از روحانیون خراسان به سرپرستی آیت‌الله خامنه‌ای با هدف امداد و ساماندهی کمک‌های مردمی به زلزله‌زدگان، عازم فردوس شدند. ایشان در این مدت در مجالس و منابر و همچنین هیئت‌های مذهبی، به فعالیت سیاسی خود ادامه داد. این فعالیت‌ها باعث شد که به اقامتش در فردوس پایان داده شود. ^(۳۵)

ایشان با آنکه تحت پیگرد بود، با برخی از روحانیون مبارز از جمله سید محمود طالقانی، سید محمدرضا سعیدی، محمدجواد باهنر، محمدرضا مهدوی کنی، مرتضی مطهری، اکبر هاشمی رفسنجانی و فضل الله محلاتی در مشهد و تهران ارتباط داشت و به رغم اقامت در مشهد در بسیاری از جلسات علما و روحانیون مبارز تهران حضور می‌یافت. ^(۳۶)

آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای در ۱۳۴۸ش با هدف تبیین مباحث تأثیرگذار در روند مبارزه، به ایراد سخنرانی‌هایی در برخی مراکز فعال سیاسی اسلامی در تهران از جمله حسینیه ارشاد و مسجد الجواد تهران دعوت شد. ^(۳۷)

با درگذشت آیت‌الله سید محسن حکیم در خرداد ۱۳۴۹ش، آیت‌الله خامنه‌ای تلاش مضاعفی برای تحکیم مرجعیت امام خمینی به عنوان مرجع تقلید اعلم انجام داد. در ۲ مهر ۱۳۴۹ش دستگیر و مدتی در زندان لشکر خراسان در بازداشت به سر برد.

در مرداد ۱۳۵۰ به ساواک مشهد احضار و مدتی در زندان لشکر خراسان بازداشت شد تا فعالیتی در زمینه جشن‌های ۲۵۰۰ ساله نداشته باشد. ^(۳۸) پس از آزادی، و در همان سال دو بار دیگر نیز بازداشت شد و در بازداشت دوم به اتهام اقدام بر ضد امنیت داخلی به سه ماه حبس محکوم شد. ^(۳۹) ایشان پس از آزادی، فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی خود را گسترش داد. جلسات درس و تفسیر او در مدرسه میرزا جعفر و مسجد امام حسن و مسجد قبله و نیز در منزلش در مشهد ادامه داشت.

در آذر ۱۳۵۲ش محل اقامه نماز جماعت و جلسات تفسیر خود را به مسجد کرامت انتقال داد. ^(۴۰) پس از مدتی سازمان‌های امنیتی وقت مانع اقامه نماز جماعت در آن مسجد شدند. ^(۴۱)

در آبان ۱۳۵۳ش به دعوت آیت‌الله محمد مفتح در مسجد جاوید تهران به سخنرانی پرداخت. در دی ۱۳۵۳ش دستگیر و به زندان کمیته مشترک ضدخرابکاری در تهران منتقل شد. ^(۴۲) در این حبس، اجازه ملاقات نداشت و از وضعیت و محل حبس او اطلاعی به خانواده‌اش داده نشده بود. ^(۴۳)

ایشان در ۲ شهریور ۱۳۵۴ش از زندان آزاد شد، اما تحت مراقبت مأموران امنیتی بود و اقامه نماز جماعت، سخنرانی، تدریس و جلسات تفسیر وی حتی در منزلش ممنوع شده بود ^(۴۴) اما ایشان جلسات تفسیر و فعالیت‌های خود را به صورت مخفیانه پی گرفت. ^(۴۵)

به دنبال درگذشت علی شریعتی در ۲۹ خرداد ۱۳۵۶ش، آیت‌الله خامنه‌ای در بزرگداشت و مراسم ترحیم وی حضور یافت ^(۴۶)

و در پی درگذشت سید مصطفی خمینی فرزند امام خمینی به همراه برخی از مبارزان انقلابی، مراسم ختمی در ۶ آبان در مسجد ملاهاشم برپا کردند. ^(۴۷)

ایشان از سوی کمیسیون امنیت اجتماعی خراسان به سه سال تبعید در ایرانشهر محکوم شد ^(۴۸)

و مأموران امنیتی در ۲۳ آذر ۱۳۵۶ش به منزلش یورش برده و ایشان را دستگیر کردند و به ایرانشهر انتقال دادند. ^(۴۹) روز ۹ مرداد ۱۳۵۷، ساواک زاهدان دستور داد که محل تبعید وی از ایرانشهر به جیرفت تغییر یابد. ^(۵۰)

پس از انقلاب اسلامی ایران

عضویت در شورای انقلاب

پس از مهاجرت امام خمینی به فرانسه، شورای انقلاب در اوایل آبان ۱۳۵۷ش در ایران شکل گرفت و اعضای آن به تدریج توسط امام خمینی انتخاب شدند. ^(۵۱)

 

حضور در سازمان‌های دفاعی و نظامی

در آخر تیر ۱۳۵۸ آیت‌الله خامنه‌ای به معاونت امور انقلاب وزارت دفاع، و هم چنین عضویت کمیسیون وزرای امنیتی که سرپرستی و مسئولان کلیه امور انتظامی، نظامی و امنیتی را برعهده داشت، انتخاب گردید. ^(۵۲)

 

تشکیل حزب جمهوری اسلامی

آیت‌الله خامنه‌ای در ایام منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن، ^(۵۳) به همراه سید محمد حسینی بهشتی، اکبر هاشمی رفسنجانی، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی و محمدجواد باهنر برای ایجاد تشکلی انقلابی فعالیت می‌کرد.  ^(۵۴)

این تشکل با نام حزب جمهوری اسلامی در ۲۹ بهمن ۱۳۵۷ش رسما اعلام موجودیت کرد.

 

امامت جمعه تهران

امام خمینی در ۲۴ دی ۱۳۵۸ش آیت‌الله خامنه‌ای را با اشاره به حسن سابقه و شایستگی در علم و عمل، به امامت جمعه تهران منصوب کرد. ^(۵۵)

 

نمایندگی مجلس شورای اسلامی

آیت‌الله خامنه‌ای در انتخابات نخستین دوره قانونگذاری مجلس شورای اسلامی در اسفند ۱۳۵۸ش، با حمایت جامعه روحانیت مبارز تهران، حزب جمهوری اسلامی و چندین سازمان و گروه اسلامی دیگر ^(۵۶) از حوزه انتخابیه تهران وارد مجلس گردید. در مجلس نیز عضو و رئیس کمیسیون امور دفاعی بود.

 

مجروح شدن در اثر ترور

آیت‌الله خامنه‌ای در ۶ تیر ۱۳۶۰ و در حال سخنرانی پس از نماز ظهر در مسجد ابوذر، واقع در یکی از مناطق جنوب تهران، در اثر انفجار بمبی که در ضبط صوت کار گذاشته شده بود هدف ترور قرار گرفت و به شدت زخمی شد. ^(۵۷) بر اثر این سوء قصد وی از ناحیه سینه، دست راست آسیب جدی دید.

 

دوران ریاست جمهوری اسلامی ایران

دوره اول

بعد از شهادت محمدعلی رجایی دومین رئیس جمهور اسلامی ایران- شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی و نیز جامعه مدرسین حوزه علمیه قم آیت‌الله خامنه‌ای را به عنوان نامزد ریاست جمهوری انتخاب کردند و امام خمینی که تا آن زمان با تصدی روحانیون در مقام ریاست جمهوری موافق نبود، با نامزدی او موافقت کردند. ^(۵۸) انتخابات در ۱۰ مهر ۱۳۶۰ برگزار شد و آیت الله خامنه‌ای با کسب اکثریت مطلق آراء (۱۱/۹۵درصد) به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد. ^(۵۹)

دوره دوم

چهارمین دوره انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران در ۲۵ مرداد ۱۳۶۴ش برگزار شد و آیت‌الله خامنه‌ای با کسب ۱۲ میلیون و ۲۰۵ هزار و ۱۲ رای (۸۵٪) از مجموع ۱۴ میلیون و ۲۳۸ هزار و ۵۸۷ نفر برای دومین بار به عنوان رئیس جمهور ایران انتخاب شد. ایشان در خرداد ۱۳۶۸ به رهبری نظام جمهوری اسلامی انتخاب شد و تا مرداد ۱۳۶۸ش هر دو مسئولیت را بر عهده داشت.

حمایت از مبارزان مسلمان

از اقدامات دیگر آیت‌الله خامنه‌ای در زمینه سیاست خارجی می‌توان به برقراری ارتباط منسجم با گروه‌های سیاسی شیعی در افغانستان، عراق و لبنان و ایجاد تفاهم بین آنها اشاره کرد. تشکیل حزب وحدت اسلامی از احزاب هشت گانه افغانستان و مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق از مصداق‌های مهم این رویکرد است.

در این دوره، به دامنه حمایت ایران از مبارزان اسلامی در لبنان، فلسطین، عراق و افغانستان افزوده شد و پشتیبانی ایران به احزاب و گروه‌های اسلامی در آن کشور‌ها، جایگاه منطقه‌ای و بین المللی قابل ملاحظه‌ای بخشید.

دوران رهبری جمهوری اسلامی ایران

پس از رحلت امام خمینی در ۱۴ خرداد سال ۱۳۶۸ مجلس خبرگان رهبری عصر همان روز تشکیل جلسه داد. پس از بحث درباره شورایی یا فردی بودن رهبری و بعد از مطرح شدن نام آیت‌الله خامنه‌ای، برخی از نمایندگان از نظر امام خمینی مبنی بر صلاحیت آیت‌الله خامنه‌ای برای رهبری نظام خبر دادند. در پی آن رأی گیری به عمل آمد و اکثریت قاطع نمایندگان مجلس خبرگان آیت‌الله خامنه‌ای را به رهبری نظام جمهوری اسلامی انتخاب کردند. ^(۶۰)

پس از بازنگری در قانون اساسی و انجام همه پرسی، مجلس خبرگان رهبری یک بار دیگر بر اساس قانون اساسی جدید در مورد رهبری ایشان رأی گیری کرد و اکثریت قاطع مجددا ایشان را به رهبری نظام انتخاب کردند.

سید احمد خمینی، که فرزند و نزدیک‌ترین فرد به امام خمینی بود، نقل کرده که ایشان گفته‌اند: الحق ایشان (آیت‌الله خامنه‌ای) شایستگی رهبری را دارند. ^(۶۱) زهرا مصطفوی، دختر امام خمینی بیان کرده که امام خمینی از آیت‌الله خامنه‌ای برای رهبری نام برده و اجتهاد او را تأیید کرده‌اند. ^(۶۲) اکبر هاشمی رفسنجانی نیز که از تصمیم‌گیران تأثیرگذار در جمهوری اسلامی است نقل کرده است که امام خمینی از آیت‌الله خامنه‌ای برای رهبری آینده نظام نام بردند. وی همچنین بیان داشته که امام خمینی در جلسه خصوصی درباره رهبری آینده با اشاره به آیت‌الله خامنه‌ای تصریح کرده است: شما در بن بست نخواهید بود. چنین فردی در میان شما هست. ^(۶۳)

پس از این انتخاب، مسئولان ارشد نظام جمهوری اسلامی، بیت امام خمینی، مراجع تقلید و علما، نخبگان، شخصیت‌های حوزوی و دانشگاهی، خانواده‌های شهدا و قشرهای مختلف مردم این انتخاب را تأیید و با رهبر جدید بیعت کردند. نهادهایی که نماد اقتدار کشورند از انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به مقام رهبری حمایت و آمادگی خود را برای اطاعت از اوامر ایشان اعلام نمودند. ^(۶۴)

سید احمدخمینی ساعاتی پس از انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به رهبری، پیام تبریکی به ایشان ارسال کرد و دستورات ولی فقیه را برای خود لازم الاجرا دانست. ^(۶۵)

مرجعیت

در سال ۱۳۷۳ش پس از رحلت آیت‌الله محمد علی اراکی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و جامعه روحانیت مبارز تهران، آیت‌الله خامنه‌ای را به عنوان یکی از افراد صاحب صلاحیت برای تقلید معرفی کردند.

آیت‌الله خامنه‌ای در یک سخنرانی با تکیه بر این که در ایران نیازی به مرجعیت او نیست اعلام کرد درخواست شیعیان خارج از کشور را می‌پذیرد و تأکید کرد در آینده اگر کسی باشد که بتواند این وظیفه را انجام دهد، از آن وظیفه نیز کنار خواهد کشید. ^(۶۶)

نخستین اثر فتوایی که از ایشان منتشر شده کتابی است با نام اجوبة الإستفتائات که شامل پاسخ‌های ایشان به استفتاءات شیعیان است.

 

تقریب بین مذاهب و وحدت اسلامی

آيت الله خامنه‌‌ای تفکری تقریبی دارد و معتقد است راه پیروزی مسلمانان وحدت بین ایشان و کاستن از اختلافات آن‌هاست. ایشان در همین راستا مجمع جهانی تقریب بین مذاهب اسلامی را بنیاد نهاده است و در دوران رهبری سعی کرده است با راه‌های مختلف شخصیت‌های موثر در جهان اسلام را گرد هم آورد.

 

نظریه انسان ۲۵۰ ساله

طبق این نظریه، همه اهل بیت (علیهم السلام)  به منزله یک انسان بوده‌اند که ۲۵۰ سال در جهت تحقق یک هدف، مبارزه کرده است. این انسان برای رساندن همه افراد جامعه به مکتب حقیقی اسلام، از شاخصه‌های گوناگونی بهره برده است؛ شاخصه‌هایی چون عصمت، الهام گرفتن از قرآن و سخنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، آگاهی عمیق از وضع اجتماعی و مکتب اسلام. بر این اساس، آنها از آن هدف انحراف پیدا نکرده؛ بلکه اساساً انحراف آنان -به جهت رساندن جامعه به اسلام حقیقی- امکان پذیر نیست. ^(۶۷)

مبارزه سیاسی سخت و شدید به‌عنوان مهم‌ترین ویژگی زندگی امامان شیعه در طول این ۲۵۰ سال، ^(۶۸) وحدت شخصیت معصومان (علیهم السلام) را در امر جهاد، تبیین می‌کند. ^(۶۹)

 

تهاجم فرهنگی

در نخستین سال‌های دهه ۱۳۷۰ ش آیت‌الله خامنه‌ای با به کاربردن عبارت‌هایی مثل تهاجم فرهنگی و شبیخون فرهنگی، ^(۷۰) تلاش کرد توجه صاحب‌نظران عرصه فرهنگ را به تغییرات فرهنگی رخ‌داده در جامعه جلب کند. از نظر ایشان تهاجم فرهنگی نقطه مقابل تبادل فرهنگی است ^(۷۱) و هجومی آگانه از سوی قدرت‌های استعماری برای از بین بردن فرهنگ دیگر ملت‌ها و تسلط بیشتر بر آن‌هاست. ^(۷۲)

 

حرمت توهین به مقدسات اهل سنت

آیت‌الله خامنه‌ای توهین به مقدسات غیرشیعیان را جایز نمی‌داند. خود نیز در سخنرانی‌هایش به مقدسات دیگران حمله نمی‌کند ^(۷۳) وی در سال ۱۳۸۹ پس از انتشار سخنان یاسر الحبیب بر ضد عایشه همسر پیامبر(ص)، توهین به مقدسات و بزرگان سایر مذاهب از جمله همسران همه پیامبران را حرام دانست ^{(۷۴) (۷۵)}

 

جهاد منحصر در بعد نظامی نیست

از نظر آیت‌الله خامنه‌ای جهاد منحصر به جهاد نظامی (جنگ) نیست و شامل هر نوع مقابله با دشمن و خنثی کردن نقشه‌های او می‌شود. ازاین‌رو معتقد است که جهاد نیز مانند جنگ، ابعاد مختلف فرهنگی، اقتصادی و رسانه‌ای دارد ^(۷۶)

 

اقتصاد مقاومتی

پس از تشدید تحریم‌ها توسط برخی کشورهای اروپایی علیه ایران آیت‌الله خامنه‌ای بر استفاده از توان داخلی در برابر تحریم‌ها تأکید کرد. بر اثر تأکیدهای ایشان واژه اقتصاد مقاومتی وارد ادبیات سیاسی ایران شد. ^{(۷۷) (۷۸)}

 

بیانیه گام دوم

در بهمن ماه سال ۱۳۹۷ ش به مناسبت گذشت چهل سال از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبر جمهوری اسلامی ایران بیانیه‌ای با عنوان گام دوم انقلاب صادر کرد. ^(۷۹) ایشان در این بیانیه نگاهی گذرا به گذشته و آینده انقلاب اسلامی کرده است.

 

سازمان‌های ایجاد شده

بنیاد دائرة المعارف اسلامی که دانشنامه جهان اسلام را منتشر می‌کند. ^(۸۰)

مجمع جهانی تقریب بین مذاهب اسلامی ^(۸۱)

مجمع جهانی اهل بیت (علیهم السلام) ^(۸۲)

ستاد اقامه نماز ^(۸۳)

جامعة المصطفی العالمیه

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ^(۸۴)

مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی مطابق مذهب اهل بیت ^(۸۵)

مرکز خدمات حوزه‌های علمیه.

 

دغدغه‌های بین‌المللی

آيت الله خامنه‌ای در شهریور ماه ۱۳۷۹ مصادف با آگوست سال ۲۰۰۰ میلادی پیامی به اجلاس هزاره‌ رهبران‌ روحانی برای صلح‌ جهانی در سازمان ملل ارسال کرد. ^(۸۶)

این پیام توسط آیت‌الله جوادی آملی به عنوان نماینده ایران در این اجلاس قرائت شد. ^(۸۷)

 

پیام به جوانان غربی

در سال ۱۳۹۳ و بعد از وقوع یک واقعه تروریستی در فرانسه توسط گروه‌هایی از مسلمانان، آیت‌الله خامنه‌ای خطاب به جوانان اروپا و آمریکای شمالی پیامی صادر کرد. ایشان در این پیام از جوانان خواست که برای شناخت اسلام به متن اصلی آن یعنی قرآن و زندگی پیامبر اسلام(ص) مراجعه کنند. ^(۸۸)

این پیام با هشتگی به نام نامه‌ای برای تو به صورت گسترده و به چند زبان در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی منتشر شد. ^{(۸۹) (۹۰) (۹۱)}

پس از شورش‌ جلیقه‌زردها در پاریس نیز آیت‌الله خامنه‌ای در ۸ آذر ۱۳۹۴، دومین نامه را خطاب به جوانان غربی نگاشت. ^(۹۲)

 

 

پانویس

۱) تاریخ تولد دقیق رهبر انقلاب به روایت خودشان خبر آنلاین.

۲) شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۴ش، ج۱۲۷، ص۷؛ آرشیو مرکز اسناد، شماره ۱۲۲۵.

۳) بهبودی، شرح اسم، ۱۳۹۱ش، ص۱۵.

۴) زنگنه، مشاهیر مدفون در حرم رضوی، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۷۷.

۵) آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۶۴۰.

۶) گلشن ابرار، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۹۷۱.

۷) کسروی، قیام شیخ محمد خیابانی، ۱۳۷۶ش، ص۹۲.

8) آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۵۵۹.

9) تاریخ علمای خراسان، ۱۳۴۱ش، ص۳۰۸؛ قاسم‌پور، دهه سرنوشت‌ساز، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص۶۰.

10) زنگنه، مشاهیر مدفون در حرم رضوی، ۱۳۸۲ق، ج۱، ص۴۵۸.

11) بهبودی، شرح اسم، ۱۳۹۱ش، ص۴۹.

12) آرشیو مرکز اسناد، شماره ۱۲۲۶.

13) آرشیو مرکز اسناد، شماره ۱۲۲۶.

14) بهبودی، شرح اسم، ۱۳۹۱ش، ص۷۸.

15) نگاهی گذرا به زندگینامه‌ی حضرت آیت‌الله‌العظمی سید علی حسینی خامنه‌ای khamenei.ir

16) نگاهی گذرا به زندگینامه‌ی حضرت آیت‌الله‌العظمی سید علی حسینی خامنه‌ای khamenei.ir

17) آرشیو مرکز اسناد، شماره ۱۲۲۸..

18)  خامنه‌ای، طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، ۱۳۹۲ش، بخش اشاره، ص۱۱-۱۵.

19) جلالی، مشهد در بامداد نهضت اسلامی، ۱۳۷۸ش، ص۱۴۸..

20) آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره ۱۲۲۹-۱۲۳۱..

21) بهبودی، شرح اسم، ۱۳۹۱ش، ص۱۲۹-۱۳۴..

22) آرشیو مرکز اسناد، شماره ۶۱۴و۱۲۳۱-۱۲۳۲..

23) آرشیو مرکز اسناد، شماره ۱۲۳۳..

24) یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۶-۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۶۸..

25) امام خمینی در آیینه اسناد به روایت ساواک، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۳۹۲..

26) بهبودی، شرح اسم، ۱۳۹۱ش، ص۱۶۲-۱۶۶..

27) آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره ۱۲۳۴..

28) بهبودی، شرح اسم، ۱۳۹۱ش، ص۱۸۷..

29) بهبودی، شرح اسم، ۱۳۹۱ش، ص۱۹۲-۱۹۵..

30) هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۱۵۶۶..

31) یاران امام به روایت اسناد ساواک: آیت‌الله میلانی، ۱۳۷۶-۱۳۸۲ش، ج۳، ص۵-۷..

32) آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره ۶۱۴..

33) آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره ۵۷۴..

34) بازرگان، یادداشت‌های روزانه، ۱۳۷۶ش، ۴۲۲-۴۲۳..

35) آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره ۶۱۴..

36) یاران امام به روایت اسناد ساواک: آیت‌الله سعیدی، ص۲۴۸؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: آیت‌الله طالقانی، ج۲، ص۴۹۷؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: آیت‌الله مهدوی کنی، ص۱۴.؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: آیت‌الله محلاتی، ج۱، ص۵۲۱؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: محمدجواد باهنر، ص۳۵۵..

37) بهبودی، شرح اسم، ۱۳۹۱ش، ص۳۳۱-۳۳۲و۴۷۰-۴۷۱..

38) آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره ۱۲۳و۶۱۴..

39) آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره ۶۱۴..

40) آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره ۶۱۴..

41) یاران امام به روایت اسناد ساواک:آیت‌الله مطهری، ص۴۵۵؛ آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره ۵۷۳..

42) آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره ۵۲۷ و۵۷۴ و 614

43) آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره 575

44) آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره 304 و 389 و 575

45) آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره 572 و 576

46) آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره 389 و 572

47) آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره 389 و 572

48) آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره 576

49)  https://lib.eshia.ir/12293/04/1321

50) بهبودی، شرح اسم، ۱۳۹۱ش، ص 602

51) صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۵، ص۴۲۶-۴۲۸..

52) سائلی، ۱۱۷-۱۱۸.

53) هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ص۱۲۵..

54) هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ص۲۱۵-۲۱۸..

55) صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۱۲، ص۱۱۶..

56) رضوی، ۳۸۴.

57) هاشمی، انقلاب در…، ۱۷۶.

58)  فارسی، ۵۴۳-۵۴۴.

59) جمهوری، شمـ ۶۷۸، ص۱۱.

60) چگونگی…، ۱۸؛ هاشمی، بازسازی…، ۱۴۹-۱۵۱.

61) جرعه نوش، ۲۶۵.

62) جمهوری، شمـ ۵۳۵۲، ص۲.

63) مرجعیت…، ۷۰.

64) حدیث، ۱/جم.

65) جمهوری، ش۲۹۲۴، ص۳.

66) سخنرانی ۲۳ آذر ۱۳۷۳.

67) خامنه‌ای، دو امام مجاهد، ۱۳۹۶ش، ص۶۱.

68) سیاهپوش، سیاست، ۱۳۹۸ش، ص۴۸۳.

69) جبرائیلی، روایت رهبری، ۱۳۹۸ش، ص۳۱۹.

70) سخنرانی ۲۲ تیر ۱۳۷۱.

71) دغدغه‌های فرهنگی، ص۱۱۴.

72) برای اطلاع بیشتر درباره این موضوع رک: دغدغه‌های فرهنگی انتشارات صهبا.

73) بیانات ۱۳ اسفند ۱۳۷۰.

74) سایت خبرآنلاین.

75) سایت دفتر آیت‌الله خامنه‌ای.

76) سخنان .https://farsi.khamenei.ir/ عید فطر دیداربا مسؤولین ۸۷/۷/۱۰

77) اقتصاد-مقاومتی-چیست.

78) مجله بین‌المللی اقتصاد مقاومتی.

79) بیانیه «گام دوم انقلاب» خطاب به ملت ایران

80) الغریفی، خلیفة الامام الراحل، ص۱۹۹

81) الغریفی، خلیفة الامام الراحل، ص۱۷۵

82) الغریفی، خلیفة الامام الراحل، ص۱۸۲

83) الغریفی، خلیفة الامام الراحل، ص۱۸۸

84) الغریفی، خلیفة الامام الراحل، ص۱۹۳

85) الغریفی، خلیفة الامام الراحل، ص۲۰۴

86) پیام به اجلاس هزاره رهبران روحانی ادیان.

87) گزارش هزاره ادیان.

88) نامه‌ای برای تو.

89) بازتاب پیام در رسانه‌ها.

90) در CNN.

91) در BBC.

92) نامه رهبر انقلاب به عموم جوانان غربی.

 

 

منابع

آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

آرشیو مرکز پژوهش و اسناد ریاست جمهوری، پرونده‌های دوره ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای.

آرشیو موسسه پژوهشی- فرهنگی انقلاب اسلامی.

آشنایی با مجلس شورای اسلامی، به کوشش روابط عمومی مجلس شوری اسلامی، تهران، ۱۳۶۰ش.

آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، تهران، ۱۳۸۸ش.

امام خمینی در آیینه اسناد به روایت ساواک، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶ش.

امام خمینی، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.

خامنه‌ای، سیدعلی حسینی، طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، تهران، مؤسسه فرهنگی ایمان جهادی(صهبا)، چاپ دوم، ۱۳۹۲ش.

خامنه‌ای، سید علی حسینی، غناء، تهران، فقه روز، ۱۳۹۸ش.

بازرگان، مهدی، یادداشت‌های روزانه، تهران، ۱۳۷۶ش.

بهبودی، هدایت الله، شرح اسم زندگی نامه آیت‌الله سید علی خامنه‌ای (۱۳۱۸ – ۱۳۵۷)، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، ۱۳۹۱ش.