آیت الله العظمی تبریزی (رحمة الله علیه)

میرزا جواد تبریزی یا جواد رهبر سعادتی (۱۳۰۵ش – ۱۳۸۵ش) از مراجع تقلید شیعه و از استادان تأثیرگذار حوزه علمیه قم بود. ایشان در دوران تحصیل خود در دو شهر قم و نجف، در درس علمایی همچون سید حسین بروجردی، سید محمد حجت، سید عبدالهادی شیرازی و سید ابوالقاسم خوئی شرکت می‌کرد. ایشان مورد توجه، و از اعضای هیئت استفتاء آیت‌الله خوئی بود به گونه‌ای که سؤالات علمی دیگر شاگردانش را به میرزا جواد تبریزی ارجاع می‌داد.

 

آیت الله العظی میرزا جواد تبریزی صاحب تألیفات متعددی در فقه شیعه بوده که از مهم‌ترین آن‌ها کتاب ارشاد الطالب (تعلیقه هفت‌جلدی بر مکاسب محرمه شیخ انصاری) و الدروس فی علم الاصول، دوره کامل اصول فقه است که به‌صورت حاشیه بر کتاب کفایة الاصول است.

 

جایگاه

جواد رهبر سعادتی معروف به میرزا جواد تبریزی متولد سال ۱۳۰۵ش در تبریز ^(۱) یکی از مراجع تقلید شیعه در قرن چهاردهم شمسی بود. ایشان که از بارزترین و مشهورترین شاگردان مشهور سید ابوالقاسم خوئی شمرده می‌شد ^(۲) از سال ۱۳۷۳ش به عنوان مرجع تقلید معرفی شد و تا زمان درگذشتش در سال ۱۳۸۵ش این منصب را بر عهده داشت.

آیت الله العظی میرزا جواد  تبریزی یکی از صاحب‌نظران در دانش‌های حوزوی اصول، فقه و رجال بود و پیش از مرجعیت نیز یکی از مهم‌ترین استادان حوزه علمیه قم به ویژه در درس فقه شناخته می‌شد. ^(۳)

 

تحصیلات

تبریزی در سه حوزه تبریز، قم و نجف تحصیلات حوزوی خود را گذراند. او نخست در هفت‌سالگی وارد مدارس جدید شد و تا سال دوم دبیرستان تحصیل کرد و پس از آن به علت علاقه‌ای که به دروس حوزوی داشت، با وجود مخالفت خانواده و اطرافیان، دبیرستان را رها کرد و در مدرسه طالبیه تبریز به تحصیل مشغول شد. ^(۴) و دروس ادبیات، معانی و بیان و قسمتی از فقه و اصول را فرا گرفت. ^(۵)

ایشان در این دوران با محمدتقی جعفری هم‌بحث بود. ^(۶)

ایشان در نوزده‌سالگی (۱۳۶۴ق) راهی قم شد و هفت سال در این شهر سکونت گزید. ^(۷)

گفته شده ایشان در این دوره از جمله افراد مورد توجه آیت‌الله بروجردی رییس حوزه علمیه بود، و از طلاب امتحان می‌گرفت و پرداخت شهریه طلبه‌ها منوط به نظر ممتحنین بود.» ^(۸)

ایشان در این دوره هفت سال در درس آیت‌الله بروجرودی و چهار سال نیز در درس آیت‌الله حجت شرکت کرد. ^(۹)

 

آیت الله العظمی تبریزی در بیست و هفت‌سالگی (سال ۱۳۷۱ق) خود را به شهر نجف رساند و با کمک میرزا علی غروی که سالیانی در نجف بود، در مدرسه قوام ساکن شد. ^(۱۰)

آیت‌الله العظمی میرزا جواد تبریزی در نجف در دروس اساتید بزرگی، چون سید عبدالهادی شیرازی و سید محسن حکیم و سید ابوالقاسم خویی شرکت کرد و در همان سال‌های نخست مورد توجه اساتید قرار گرفت. با استعداد و همتی که از خود نشان داد مورد توجه استادش خوئی قرار گرفته و رفته‌رفته به استاد نزدیک‌تر و از خواص شاگردان وی شد. ^(۱۱) آیت الله خوئی سؤالات علمی دیگر شاگردان خود را به میرزا جواد تبریزی ارجاع می‌داد. ^(۱۲)

آیت‌الله خوئی پس از آگاهی از شروع درس خارجِ ایشان، گفته بود که میرزا جواد، فاضل و مجتهد مطلق است. ^(۱۳)

آیت‌الله العظمی میرزا جواد تبریزی علاوه بر اینکه در دروس فقه و اصول به درجه اجتهاد رسید، در دروس تفسیر و رجال تلاش زیادی کرد و به تبحر دست یافت. ^(۱۴)

از هم بحث‌ها و هم درس‌های ایشان می‌توان از سید محمدباقر صدر، شیخ مجتبی لنکرانی، صدر بادکوبه‌ای، وحید خراسانی، سید علی سیستانی، و علی‌اصغر احمدی شاهرودی را نام برد. ^(۱۵)

 

بازگشت به ایران

در سال ۱۳۵۴ش حکومت عراق سخت‌گیری‌هایی بر ضد ایرانیان اعمال کرد و ایرانیان بسیاری را از عراق اخراج کرد. آیت‌الله العظمی میرزا جواد تبریزی پس از ۲۳ سال به همراه تعدادی از ایرانیان مجبور به ترک عراق شد. ^(۱۶)

این در حالی بود که آیت‌الله خویی از ایشان می‌خواست آیت‌الله العظمی میرزا جواد تبریزی در نجف به تدریس ادامه دهد و معتقد بود که ایشان می‌تواند در آینده ی نزدیک یکی از استوانه‌های حوزهٔ علمیه نجف گردد و این مطلب را به برخی از دوستان نزدیک خود گفته بود. این سخن معروف بود که ایشان به فرزند ابوالحسن مشکینی اردبیلی صاحب حاشیه بر کفایه گفته بود: «ایشان مجتهدِ مطلق هستند. ^(۱۷)

 

از جمله شاگردان ایشان

مهدی شب‌زنده‌دار ^(۱۸)

مهدی گنجی

محمدتقی شهیدی

علیرضا اعرافی

عبدالله احمدی شاهرودی

 

مرجعیت

پس از رحلت آیت‌الله خویی، عده‌ای از علما خواستار پذیرش مقام مرجعیت از سوی آیت‌الله العظمی میرزا جواد تبریزی شدند ولی ایشان در این رابطه اقدامی نکرد. پس از درگذشت محمدعلی اراکی آخرین فقیه باقی‌مانده از شاگردان عبدالکریم حائری در آذر ۱۳۷۳ش، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هفت نفر از فقیهان قم را به‌عنوان مرجع تقلید معرفی کرد که نام آیت‌الله العظمی میرزا جواد تبریزی نیز در بین آنان بود. ^(۱۹) ایشان هم چنین یکی از سه فقیه پیشنهاد شده از سوی جامعه روحانیت مبارز تهران بود. ^(۲۰) آیت‌الله العظمی میرزا جواد تبریزی پیش از این معرفی نیز مقلّدانی در سوریه، لبنان، کویت، بحرین، عراق داشت و به همین جهت اقدام به انتشار رساله ی توضیح المسائل کرد و مرجعیت را پذیرفت. ^(۲۱)

 

برخی از  تألیفات

از ایشان آثاری در زمینه‌های فقه و اصول و عقائد و اخلاق چاپ شده است. ^(۲۲)

ارشاد الطالب فی شرح المکاسب ـ ۷ جلد

تنقیح مبانی العروة (طهارة) ـ ۷ جلد

تنقیح مبانی العروة والمناسک (الحج) ـ ۳ جلد

کتاب الدیات

و…

 

رحلت

آیت الله العظی میرزا جواد تبریزی پس از گذران یک دوره بیماری، ۲۹ آبان ۱۳۸۵ش برابر با ۲۸ شوال ۱۴۲۷ق درگذشت. ^(۲۳) و چهارشنبه اول آذر، پس از تشییع و اقامهٔ نماز توسط آیت‌الله وحید خراسانی، در قسمت بالاسر حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها)، به خاک سپرده شد.

در تشییع ایشان تعدادی از مراجع تقلید شیعه و نیز شخصیت‌هایی از کشورهای کویت، بحرین، قطر، امارات، لبنان، سوریه و عربستان حضور داشتند. ^(۲۴)

 

پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب اسلامی در پی رحلت آیت‌الله حاج میرزا جواد آقای تبریزی

بسم الله الرحمن الرحیم

انا لله و انا الیه راجعون

با تأسف و تأثر فراوان اطلاع یافتیم که عالم ربانی و فقیه عالیمقام آیت الله آقای حاج میرزا جواد آقای تبریزی (رحمة الله علیه) دار فانی را وداع گفته و حوزه های علمیه را سوگوار ساخته است.

ایشان از مراجع معظم تقلید و از برجسته ترین اساتید حوزه ی علمیه قم بودند و در طول دهها سال، جمع کثیری از فضلا و طلاب علوم دینی از افادات و تحقیقات علمی این فقیه و اصولیِ عالیقدر بهره مند گشتند. تقوی و پارسایی این مرد بزرگ در کنار خلق و خوی مردمی و رعایت پدرانه ای که با شاگردان و ارادتمندان خویش به کار می برد، ایشان را در میان طلاب و جوانان و بسیجیان، شخصیتی محبوب ساخته و حضور ایشان در عرصه های گوناگون حماسه های انقلاب کرامت مضاعفی در این وجود پربرکت پدید آورده بود.

مردم شریف قم هنوز سیمای با وقار ایشان در تشییع پیکرهای مقدس شهیدان دوران دفاع مقدس را فراموش نکرده اند. درگذشت این عالم عامل و این شخصیت علمی برجسته برای حوزه های علمیه خسارتی بزرگ است. اینجانب رحلت آن بزرگوار را به مراجع معظم تقلید و علمای اعلام و حوزه های علمیه و به عموم ملت ایران، به ویژه به شاگردان و ارادتمندان و مقلّدان ایشان و نیز به بیت مکرم و آقازادگان محترمشان تسلیت عرض می کنم و از خداوند متعال می خواهم که برترین پاداش صالحان را به ایشان عطا فرماید. ^(۲۵)

 

سید علی خامنه ای

30/آبان/1385

https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?id=231&nt=4&year=1385&tid=9130

 

 

پانویس:

۱) گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، ج ۸، ص۱۳۶؛ رجوع کنید به: زندگی‌نامه احیاگر فاطمیه، ص۲۹.

۲) تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۱۵۳.

۳) تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۲۶.

۴) جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ۱۳۸۳ش ، ج۷.

۵) گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، ج ۷، ص۱۳۶.

۶) تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۴۳.

۷) آشنایی با ستارگان هدایت و مراجع تقلید شیعه، حسین آوردی، ص۸.

۸) تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۴۶.

۹) تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۴۶.

۱۰) تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۴۹.

۱۱) یادداشت‌های حجت‌الاسلام وحیدپور دربارهٔ زندگی آیت‌الله تبریزی.

۱۲) واسعی، «مجتهد مسلم (بزرگداشت آیت‌الله العظمی حاج میرزا جواد تبریزی)، خردنامه همشهری، شماره۱۲، ۱۳۸۵ش.

۱۳) واسعی، «مجتهد مسلم (بزرگداشت آیت‌الله العظمی حاج میرزا جواد تبریزی)، خردنامه همشهری، شماره۱۲، ۱۳۸۵ش.

۱۴) تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۲۵.

۱۵) تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۵۴.

۱۶) تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۵۴-۵۹.

۱۷) یادداشت‌های حجت الاسلام وحید پور دربارهٔ زندگی آیت‌الله تبریزی.

۱۸) شب‌زنده‌دار کیست؟، خبرگزاری فارس.

۱۹) بیانیه مهم جامعه مدرسین درباره مرجعیت، پایگاه اطلاع‌رسانی جامعه مدرسین.

۲۰) سال ۱۳۷۳ سال معرفی مراجع تقلید، پایگاه اینترنتی تاریخ ایرانی.

۲۱) تبریزی، سیره استاد الفقهاء آیة‌الله العظمی تبریزی، ۱۳۹۱ش، ص۱۹۴.

۲۲) فقیه هوشیار محدث پارسا، سایت مدرس میرزا جواد تبریزی.

۲۳) رحلت آیت‌الله میرزا جواد تبریزی»، روزنامه جمهوری اسلامی.

۲۴) تشییع باشکوه پیکر آیت‌الله میرزا جواد تبریزی، سایت همشهری‌آنلاین.

۲۵) پیام تسلیت در پی درگذشت آیت‌الله حاج میرزا جواد آقای تبریزی، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.

 

 

منابع

آوردی، حسین، آشنایی با ستارگان هدایت و مراجع تقلید شیعه.

آیت‌الله میرزا جواد تبریزی درگذشت، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۲۹ آبان ۱۳۸۵ش.

بیانیه مهم جامعه مدرسین حوزه علمیه قم درباره مرجعیت، پایگاه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، تاریخ مراجعه، ۱۴ فروردین ۱۴۰۲ش.

پیام تسلیت در پی درگذشت آیت‌الله حاج میرزا جواد آقای تبریزی، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ انتشار: ۱۳۸۵/۰۸/۳۰

تبریزی، جعفر، زندگی‌نامه فقیه مقدس راحل آیت‌الله‌العظمی میرزا جواد تبریزی، سوریه، دار الصدیقة الشهیدة، ۱۳۹۱ش.

تشییع باشکوه پیکر آیت‌الله میرزا جواد تبریزی، سایت همشهری‌آنلاین، تاریخ انتشار: ۱ آذر ۱۳۸۵ش.

جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ج ۷، چاپ ۳، نشر معروف، قم: ۱۳۸۳ش.

رازی، محمد شریف، گنجینه دانشمندان.

«رحلت آیت‌الله میرزا جواد تبریزی»، روزنامه جمهوری اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۰ بهمن ۱۴۰۰ش.

«زندگی‌نامه حجت الاسلام والمسلمین سید محمدرضا مدرسی یزدی»، سایت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، تاریخ بازدید: ۱۶ شهریور ۱۳۹۹ش.

سال ۱۳۷۳ سال معرفی مراجع تقلید شیعیان، پایگاه تاریخ ایرانی، مراجعه در ۱۴ فروردین ۱۴۰۲ش.

«شب‌زنده‌دار کیست؟»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۵ تیر ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۵ تیر ۱۳۹۹ش.

فقیه هوشیار محدث پارسا، سایت مدرس میرزا جواد تبریزی.

واسعی، محمود، «مجتهد مسلم (بزرگداشت آیت‌الله العظمی حاج میرزا جواد تبریزی)، خردنامه همشهری، شماره۱۲، ۱۳۸۵ش.