آیت الله العظمی بهجت (رحمة الله علیه)
محمدتقی بهجت (۱۳۳۴-۱۴۳۰ ق./ ۱۲۹۵-۱۳۸۸ ش.) از مراجع تقلید در حوزه علمیه قم. ایشان در ایران بیشتر به عرفان، زهد و تقوا شناخته می‌شود. نماز جماعت آیت الله بهجت و احوال عرفانی و گریستن وی در حین نماز، نزد مردم مشهور بود. ایشان در شهر قم وفات یافت و در حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها) به خاک سپرده شد.
زندگی نامه
محمدتقی بهجت، در ۲ شهریور ۱۲۹۵ش در میان خانواده‌ای مذهبی در فومن، از شهرهای نزدیک رشت به دنیا آمد. ایشان بعدها خانه محل تولدش را به مدرسه دینی تبدیل کرد. محمد تقی بهجت، در ۱۶ ماهگی، مادرش را از دست داد و تحت تربیت پدرش قرار گرفت. پدرش، کربلایی محمود، از طریق ساختن نوعی کلوچه سنتی و محلی مخصوص فومنات، امرار معاش می کرد. (۱)
هجرت به عراق
آیت الله العظمی بهجت پس از طی تحصیلات مقدماتی در شهر فومن، در ۱۳۴۸ ق برای ادامه تحصیل رهسپار حوزه‌های علمیه عراق و ابتدا در کربلا ساکن شد. (۲)
اقامت آیت الله العظمی بهجت در کربلا، چهار سال به طول انجامید. در سال ۱۳۵۲ ق از کربلا به نجف رفت و قسمت‌های پایانی دروس دوره سطح را نزد عالمان آن سامان به ویژه مرتضی طالقانی به پایان رساند. پس از اتمام دوره سطح، خارج فقه و اصول و نیز اخلاق و عرفان را از اساتید حوزه نجف فرا گرفت. (۳)
بازگشت به ایران
آیت الله العظمی بهجت، بعد از اخذ اجازات اجتهاد از استادان، برای دیدار خانواده در سال ۱۳۲۴ ش / ۱۳۶۳ق به ایران آمد و چند ماهی را در فومن بود. بعد از اقامتی چند ماهه در فومن، به قصد زیارت حضرت معصومه (سلام الله علیها) و اطّلاع از حوزه علمیه قم، به این شهر رفت و چند ماه در آن‌جا ماند تا این که خبر رحلت استادان نجف را یکی پس از دیگری شنید. از این رو، تصمیم گرفت که در قم بماند. (۴)
آیت الله محمدتقی بهجت فومنی عصر یکشنبه ۲۷ اردیبهشت ۱۳۸۸ش به علت سکته قلبی، در بیمارستان حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قم وفات یافت و در حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها) به خاک سپرده شد. (۵)
برخی از اساتید ایشان
۱) مرتضی طالقانی
۲) سیدابوالحسن اصفهانی
۳) میرزا محمّد حسین نائینی
۴) محمّدحسین غروی اصفهانی
۵) سید علی آقای قاضی
۶) سید حسین بادکوبه‌ای (۶)
۷) سید حسین طباطبائی بروجردی (۷)
تدریس
آیت الله العظمی بهجت در تدریس و تربیت شاگردان، روش مخصوصی داشت. علی اکبر مسعودی خمینی درباره شیوه تدریس ایشان گفته است: سبک درس ایشان، سبک خاصّی است. ایشان بر خلاف سایر مراجع و بزرگان که در درس خارج، نقل اقوال کرده و آن را نقد و یا تأیید و انتخاب می‌نمایند، در درس خارج، نقل اقوال نمی‌کنند بلکه ابتدا مسئله را مطرح می‌کنند و بعد روند استدلالش را بیان می‌کنند. (۸)
برخی از شاگردان ایشان
۱) مرتضی مطهری
۲) عبدالله جوادی آملی
۳) محمدتقی مصباح یزدی
۴) علی پهلوانی تهرانی سعادت پرور
۵) سید عبدالکریم رضوی کشمیری (۹)
۶) سید محمدرضا مدرسی یزدی (۱۰)
تألیفات
آیت الله العظمی بهجت، تألیفاتی در فقه و اصول دارد که اغلب آنها به چاپ نرسیده است. ایشان در جواب کسانی که تقاضا کردند تا با اموال شخصی خود آن کتاب‌ها را به چاپ برسانند، گفت: «هنوز بسیاری از کتاب‌های علمای بزرگ سال‌هاست که به گونه خطی مانده است آنها را چاپ کنید. نوبت اینها دیر نشده است». (۱۱)
آیت الله العظمی بهجت، کار قلمی خود را در ایام جوانی با محدّث قمی آغاز کرد و در تألیف سفینة البحار، با ایشان همکاری داشته است؛ قسمت زیادی از سفینة البحار خطی، به خط آیت‌الله بهجت است. (۱۲)
برخی آثار چاپ‌شده
۱) رساله ی توضیح المسائل
۲) مناسک حج
۳) وسیلة النجاة حاشیه بر وسیلة النجاة آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی
۴) جامع المسائل حاشیه بر ذخیرة العباد آیت‌الله غروی اصفهانی
و…
ویژگی های اخلاقی و عرفانی
آیت الله العظمی محمدتقی بهجت، از نوجوانی مسائل عرفانی و اخلاقی را نیز در کنار فقه و اصول دنبال می‌کرد. برداشت ایشان از عرفان ناب، تقید و تعبد است. بعضی چون علامه طباطبایی، آیت‌الله بهاءالدینی، شهید قدوسی، حسن زاده آملی، آیت‌الله جوادی آملی و… مقیّد به شرکت در نماز جماعت ایشان به ویژه در شب‌های جمعه بودند. در این نماز، صدای ایشان به گریه بلند می‌شد.
ایشان در خانه‌ای قدیمی به فاصله کمی از مسجد فاطمیه گذر خان قم زندگی می‌کرد. (۱۳)
آیت الله العظمی بهجت دیر اقدام به انتشار رساله ی توضیح المسائل کرد. استدلالش این بود؛ صبر کنید، همه، رساله ی خود را نشر دهند. بعد اگر کسی ماند و از دیگران تقلید نکرد و فقط خواست از من تقلید کند، آن وقت رساله ی مرا منتشر کنید. آیت الله العظمی بهجت، هرروز صبح‌ها بعد از تعقیبات نماز صبح و طلوع آفتاب، به حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها) می‌رفت و در مسجد شهید مطهری به عبادت می‌پرداخت. (۱۴)
از نگاه علماء
امام خمینی: جناب آقای بهجت، دارای مقامات معنوی بسیار ممتازی هستند. ایشان دارای موت اختیاری هستند. (۱۵)
علامه طباطبایی: ایشان عبد صالح است. (۱۶)
سید رضا بهاءالدینی: الان ثروتمندترین مرد جهان، به لحاظ معنوی، آقای بهجت است. (۱۷)
محمد تقی جعفری پس از اشاره به روایت (زیارت عالمان در نزد خدا، محبوب‌تر از هفتاد بار طواف خانه خدا می‌باشد) در این مورد می‌گوید: «مصداق بارز علما، آیت‌الله بهجت هستند. صرف دیدن و ملاقات کردن ایشان، خود سر تا پا موعظه است. من هر وقت ایشان را می‌بینم، تا چند روز اثر این ملاقات در من باقی است. (۱۸)
محمد شریف رازی مؤلّف کتاب گنجینه دانشمندان: آیت‌الله آقای حاج شیخ محمّدتقی بهجت غروی فومنی، از آیات و مدرسین بزرگ و دانشمندان بنام حوزه ی علمیه ی قم، حقاً عالمی برجسته و دانشمندی شایسته و مهذّب و بارع و متّقی و پارسا و مُعْرِض از تظاهرات و اجتماعات و دائم الذکر و مورد توجّه افاضل مدرسین و دانشمندان حوزه ی علمیه ی قم می‌باشند. (۱۹)
دستور العمل اخلاقی
از آیت الله العظمی بهجت دستورالعمل‌های اخلاقی فراوانی به جا مانده است. تکیه این دستورالعمل‌ها، بیش از هر چیز، بر انجام واجبات، ترک محرمات و رفتار بر طبق موازین دینی و اسلامی است.
اندیشه ی سیاسی
حکومت اسلامی در عصر غیبت
آیت الله العظمی محمد تقی بهجت از منظر ایجابی به سیاست می‌نگریست. ایشان درباره حکومت در دوره ی پس از غیبت می‌فرماید: ایجاد حکومت اسلامی واجب است و توان اداره کشور را نیز داریم. تأکید ایشان بر اقامه ی حکومت اسلامی در عصر غیبت، منوط بر اجرای کامل دستورات الهی و دوری جستن از مصلحت اندیشی‌هایی است که احیاناً منجر به تعطیلی احکام گردد. آیت الله العظمی بهجت برخلاف کسانی که معتقد به تعویق افتادن وظایف اجتماعی و سیاسی معصوم (علیه السلام) تا ظهور امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) هستند، معتقد به جریان زندگی سیاسی شیعیان در عصر غیبت است. از این رو، بر فرد یا گروهی از مؤمنان واجب است که به اقامه ی چنین وظایفی قیام کنند. استدلال ایشان بر چنین مدعایی، بر این فرض استوار است که «به دلیل عقلی و نقلی باید دین اسلام تا قیام قیامت باقی باشد و هر کس، دین دیگری غیر از اسلام بجوید، هرگز از او پذیرفته نمی‌گردد.» (۲۰)
آیت الله بهجت و انقلاب اسلامی ایران
براساس اسناد و مدارک موجود، گرچه اثری از آیت الله العظمی بهجت در نهضت اسلامی مشاهده نمی‌شود، اما ایشان همواره مؤید انقلاب و بر روحانیونی که به نهضت پیوسته‌اند تأثیر زیادی نهاده است. ایشان در اوایل دهه ی چهل بارها تأکید می‌کرد پهلوی دارد دین را از بین می‌برد.
روزی شخصی به ایشان عرض کرد: احتمال نمی‌دهید آیت الله خمینی در مخالفت با شاه، تُندی می‌کند؟ ایشان در جواب فرمود: شما احتمال نمی‌دهید که خیلی کُند می‌رود؟ محمد هادی فقهی می‌افزاید: زمانی که آیت الله خمینی را تبعید کردند، ایشان در درس فرمودند: کسانی نیستند بروند این سران را بکُشند؟ علاوه بر این، روابط دوستانه‌ای که میان ایشان و امام خمینی برقرار بود، همواره ایشان را خیرخواه انقلاب و دعاگوی آن فقید می‌ساخت. (۲۱)
اما گذشته از شاگردان آیت‌الله العظمی بهجت، فرزند ایشان، حجت‌الاسلام والمسلمین علی بهجت که به توصیه و تأکید علامه جعفری، عمر خویش را صرف ثبت حیات و کلمات پدر بزرگوارش کرده است به‌طور ویژه درباره ی رابطه ی آیت‌الله العظمی بهجت و امام خمینی می‌گوید: اوایل انقلاب با مرحوم امام جلساتی داشتند. در ایام مبارزه، مرتباً با هم رفت‌وآمد می‌کردند. مرحوم والد پیشنهاد‌هایی هم برای مبارزه می‌دادند. همچنین می‌فرمودند: مرتبه دوم، پیروزی با ایشان است؛ ولی دعا می‌کنیم برای بعدش مشکلی پیش نیاید. حدود سال ۴٢ _ شاید در آخرین ملاقات پیش از تبعید مرحوم امام _ به ایشان گفتند: حداقل باید چهل نفر متخصص مهذّب به‌همراه داشته باشید تا در مواقع لازم، حاضر باشند؛ شما باید اینها را تربیت کنید و داشته باشید. این هم نمی‌شود، مگر اینکه یک فُرجه‌ای برای اینها باشد؛ و این فرجه هم محقق نمی‌شود، مگر اینکه آن کسی که الآن چکمۀ ظلم خود را به مذهب و مردم گذاشته، با چندین نحو اِفشایش کنیم و هم با چندین طریق مختلف برنامه‌ریزی داشته باشیم که او را از میان ببریم و حتی وجوهات را برای کشتن شاه مصرف کنیم. اگر او خودش حذف شود، یکی دیگر را سر کار می‌آورند که در ابتدای کار ضعیف است و نمی‌تواند فشار بیاورد. فشار بر روحانیت کاهش می‌یابد و ما خواهیم توانست کار اصلی خودمان را انجام دهیم. حضرت امام کاملاً گوش دادند و بعد سرشان را بلند کردند و درحالی‌که با دست، چهار انگشت خود را نشان می‌دادند، گفتند: «چهار نفر هم ندارم!» مرحوم پدر می‌فرمودند: «اولین کسی که مرا به آقای بروجردی معرفی کرد، آقای خمینی بود. اولین کسی که در قم با او دوست شدم، آقای خمینی بود و بیشترین رفت‌وآمد را هم با ایشان داشتم.» (۲۲)
پیام تسلیت رهبر انقلاب اسلامی در پی رحلت حضرت آیت‌الله حاج شیخ محمد تقی بهجت:
بسم الله الرحمن الرحیم
انالله و انا الیه راجعون
با دریغ و افسوس فراوان خبر یافتیم که عالم ربانی، فقیه عالیقدر و عارف روشن ضمیر حضرت آیت‌الله آقای حاج شیخ محمدتقی بهجت (قدس‌الله‌نفسه‌الزکیه) دار فانی را وداع گفته و به جوار رحمت حق پیوسته است.
برای اینجانب و همه‌ی ارادتمندان آن مرد بزرگ، این مصیبتی سنگین و ضایعه‌ای جبران ناپذیر است: ثلم فی‌الاسلام ثلمه لا یسد‌ها شیء. آن بزرگوار که از برجستگان مراجع تقلید معاصر به شمار می‌رفتند، معلم بزرگ اخلاق و عرفان و سرچشمه‌ی فیوضات معنوی بی‌پایان نیز بودند. دل نورانی و مصفای آن پارسای پرهیزگار، آیینه‌ی روشن و صیقل یافته‌ی الهام الهی، و کلام معطر او راهنمای اندیشه و عمل رهجویان و سالکان بود.
اینجانب تسلیت صمیمانه‌ی خود را به پیشگاه حضرت بقیةالله (ارواحنا فداه) تقدیم می‌دارم و به حضرات علمای اعلام و مراجع عظام و شاگردان و ارادتمندان و مستفیضان از نَفَس گرم او و بویژه به خاندان مکرّم و آقازادگان ارجمند ایشان تسلیت عرض می‌کنم و برای خود و دیگر داغداران از خداوند متعال درخواست تسلا و برای روح مطهر آن بزرگوار طلب رحمت و مغفرت می‌کنم. (۲۳)
والسلام علیه و رحمه الله
سیدعلی خامنه‌ای
۲۷ اردیبهشت ۱۳۸۸
۲۲ جمادی الاول ۱۴۳۰
https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=6915
