احکام انتخابات
مجموعه‌ی احکام انتخابات
در روایتی نقل است که شخصی از امام صادق (علیه‌السلام) پرسید: بین انتخاب دو نفر در تردید هستم چه کنم؟
امام فرمود: عادل‌تر، صادق‌تر، فقیه‌تر و باتقواتر را انتخاب کن!
شخص گفت: اگر به تشخیص نرسیدم؟
امام (علیه‌السلام) فرمود: ببین افراد متدین به کدام مایل‌اند.
شخص گفت: اگر نفهمیدم؟
امام (علیه‌السلام) فرمود: بنگر مخالفان آیین ما (در زمان حال استکبار جهانی) کدام را بیشتر می‌پسندند، او را کنار بگذار و ببین کدام بیشتر آنها را خشمگین می‌کند، او را برگزین. (۱)
معیارهای نامزد اصلح:
مقام معظم رهبری:
با وجود شرایط قانونی، أهم معیارهای اصلح به شرح زیر است:
– تديّن
– تعهّد و خوشنامی
– وفاداری به انقلاب و ایستادگی در راه آن
– عزم، اراده و نفوذناپذیری در مقابل دشمن و افراد ناصالح
– دارای برنامه و کفایت لازم
– مرعوب نشدن در مقابل دشمنان
– ساده‌زیستی و دوری خود و بستگان از أشرافی‌گری
– مردمی و آشنا به درد مردم، خدمتگزاری
– اعتقاد واقعی به راه امام راحل (رحمة الله)
– تقیّد به مسائل اخلاقی نظیر پرهیز از معامله‌گری، رشوه و توصیه پذیری و توجه به منافع طبقات محروم جامعه
– تثبيت مواضع عزّت‌آفرین، صحیح، عاقلانه و حکیمانه انقلاب و نظام
– پرهیز از اسراف یا هزینه از بیت‌المال یا اموال شبهه‌ناک در تبلیغات و غیر آن
– پرهیز از طرح اموری که در اختیار آنها نیست
– شناخت اولویت‌ها و فوریت‌های نظام و مردم و پرداختن به آنها
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی:
پس از تحقیق همه‌جانبه و مشورت با اهل اطلاع به فرد مؤمن و متعهد که دارای تخصص و تقوای کافی باشد رأی بدهید.
شما می‌توانید از اشخاص آگاه و متدین و دلسوز کمک بگیرید و همچنین مطالعه سوابق ایشان می‌تواند به شما کمک کند. (۲)
قَالَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام: مَنِ اسْتَشَارَ لَمْ يَعْدَمْ عِنْدَ الصَّوَابِ مَادِحاً وَ عِنْدَ الْخَطَإِ عَاذِراً. (۳)
از حضرت امام موسی بن جعفر (علیه السلام) نقل است:
هرکه با مشورت کاری انجام دهد، اگر درست آید، کار او پسندیده است و اگر نادرست آید، جای نکوهش نیست و معذور خواهد بود.
پرسش:
با توجه به وجوب شرعی و عقلی شرکت در انتخابات، اگر به شخصی رأی دهیم، آیا در قبال عملکرد وی مسئول هستیم؟
پاسخ:
مقام معظم رهبری:
اگر بر طبق موازین شرعی عمل کرده است، مسئول نخواهد بود.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی:
اگر پس از تحقیق همه‌جانبه و مشورت با اهل اطلاع به فرد مؤمن و متعهد و اصلح رأی بدهید، مسئولیتی در قبال اعمال بد او در آینده ندارید؛ ولی امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر را فراموش نکنید. (۴)
قَالَ اجْعَلْنِی عَلَىٰ خَزَائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِيظٌ عَلِيمٌ (۵)
حضرت یوسف (علیه‌السلام) برای برطرف‌کردن مشکلات اقتصادی مردم، خود (به پادشاه مصر) پیشنهاد کرد مرا به سِمَت خزانه‌داری کشور (عزیز مصر) منصوب کن؛ چون من هم متعهد هستم و هم متخصص.
پرسش:
آيا كاندیدا شدن مسئولین رده‌بالای نظام در انتخابات ریاست‌جمهوری یا مجلس شورای اسلامی، به‌خاطر رفع مشکلات جامعه و گره‌گشایی از کار مردم، جایز است یا باید در همان مسند و جایگاه فعلی خود باقی بمانند؟
پاسخ:
مقام معظم رهبری:
بر کسانی که حقیقتاً خود را دارای شرایط برای خدمتگزاری به‌نظام اسلامی می‌دانند، واجب کفایی است.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی:
اگر توانایی حل مشکلات را داشته باشند و کسان دیگری نباشند، واجب است. (۶)
إِنَّ اللَّهُ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ (۷)
بنا بر آیه‌ی فوق، برای تغییر جامعه، انتخاب خودت را تغییر ده.
لذا جامعه‌ی اصلح، نتیجه‌ی انتخاب اصلح است!
پرسش:
آیا ضعف و سستی برخی از مسئولان در اداره کشور، می‌تواند دلیلی بر شرکت‌نکردن در انتخابات باشد؟
پاسخ:
مقام معظم رهبری:
خیر؛ دلیل مذکور مانع از عمل به وظیفه شرعی نمی‌باشد.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی:
شرکت در انتخابات برای همگان لازم و واجب است، زیرا همان‌طور که حفظ جان، مال، ناموس، دین و کشور واجب است و باید اینها را حفظ کنیم، رأی‌دادن نیز که مقدمه‌ی حفظ این موارد است واجب می‌باشد و به‌عبارت‌دیگر مقدمه واجب نیز واجب است و صِرف کوتاهی برخی از مسئولین، مجوز ترک این واجب نمی‌باشد. (۸)
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَرَأْتُ فِي كِتَابِ عَلِيٍّ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ لَمْ يَأْخُذْ عَلَى الْجُهَّالِ عَهْداً بِطَلَبِ الْعِلْمِ حَتَّى أَخَذَ عَلَى الْعُلَمَاءِ عَهْداً بِبَذْلِ الْعِلْمِ لِلْجُهَّالِ… (۹)
از امام جعفر صادق علیه السلام نقل است که فرمودند در مکتوبه‌ی امیرالمؤمنین علیه‌السلام خواندم:
همانا خداوند از جاهلان برای طلب علم پیمان نگرفت، مگر آنکه قبل از آن، از علماء برای تعلیم به افراد جاهل پیمان گرفت.
پرسش:
وظیفه روحانیون و خواص و بلکه مردم و هر مسلمانی در قبال شناساندن فرد اصلح چیست؟ آیا از لحاظ شرعی، تکلیفی بر عهده‌ی آنها می‌باشد؟
پاسخ:
مقام معظم رهبری:
همگان به‌ویژه خواص و علما وظیفه دارند با حداکثر دقت، افراد اصلح را با حجت شرعی شناسایی کرده و به مردم معرفی کنند و مردم را در انتخاب درست یاری دهند.
عدم دخالت خطرناک است؛ دخالت بدون بصیرت و حجت هم خطرناک است.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی:
در فرض سؤال تبلیغ برای شخصی که دارای ملاک‌های فرد اصلح می‌باشد، اشکالی ندارد؛ بلکه تبلیغ برای چنین شخصی خوب است. (۱۰)
… وَ لَا يَطَئُونَ مَوْطِئًا يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَلَا يَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَيْلًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ (۱۱)
در هیچ مکانی که کافران را به خشم می آورد، قدم نمی گذارند و از هیچ دشمنی انتقام نمی گیرند، مگر اینکه به خاطر آن، عملی صالح برای آن ها نوشته می شود.
شرکت در انتخابات مطابق با نظرات مراجع معظم تقلید
امام خمینی:
چه بسا که در برخی مقاطع حضورنیافتن در انتخابات یا مسامحه در آن، گناهی باشد که در رأس گناهان کبیره است.
مقام معظم رهبری:
حضور در عرصه‌های ملی، مذهبی و اسلامی بر همگان یک فریضه و واجب الهی است.
آیت‌الله‌العظمی شبیری زنجانی:
موارد مختلف است. در جایی که حیات مذهب حق، متوقّف بر شرکت باشد یا عدم شرکت موجب مفاسد عظیم‌تر در مجتمع گردد، شرکت‌کردن لازم است.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی:
شرکت در انتخابات برای همگان لازم و واجب است و ترك شرکت در انتخابات، بدون عذر شرعی، جایز نیست.
آیات عظام سیستانی، وحید خراسانی:
به‌طورکلی، تضعیف نظام جمهوری اسلامی ایران حرام است و هر کاری که انجام آن باعث تضعیف نظام شود، لازم است ترک شود و هر کاری که ترک آن باعث تضعیف نظام شود، لازم است انجام داده شود.
از جمع بندی آراء فقهاء به نظر می رسد:
با توجه به شرایط فعلی و هجمه‌های دشمنان اسلام، شرکت در انتخابات واجب شرعی و عدم شرکت در آن امری نابخشودنی است. اگر کسی نتواند نماز بخواند یا روزه بگیرد، می‌تواند قضای آن را ادا کند؛ اما شرکت‌نکردن در انتخابات امری است که قضای آن ادا نمی‌شود. (۱۲)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا آبَاءَكُمْ وَإِخْوَانَكُمْ أَوْلِيَاءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْإِيمَانِ … (۱۳)
مفهوم آیه: ای مؤمنان! اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و طایفه شما دستور بر فعل حرام یا ترک واجبی کردند، نباید از آنها تبعیت کنید و إلا ستمکارید و چنانچه امر آنها در نظرتان از خداوند و پیامبرش و جهاد در راهش (مثل حضور در انتخابات) محبوب‌تر است، در انتظار این باشید که خداوند عذابش را بر شما نازل کند.
شرکت بانوان در انتخابات بدون اذن شوهر
مقام معظم رهبری:
شرکت در انتخابات منوط به اذن شوهر نیست.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی:
زنان در چند مورد بدون اجازه شوهر می‌توانند از منزل خارج شوند؛ از جمله برای رأی‌دادن در انتخابات و یا شرکت در راهپیمایی‌های ضروری. (۱۴)
وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْنًا وَ إِنْ جَاهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا (۱۵)
مفهوم آیه: ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند و اگر آن دو تلاش کنند که گناهی انجام دهد یا واجبی را ترک کند، نباید از آنها پیروی کند!
شرکت فرزند در انتخابات بدون اذن والدین
مقام معظم رهبری:
به‌طورکلی شرکت در انتخابات جمهوری اسلامی ایران واجب عینی است و منوط به اذن و رضایت والدین نیست.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی:
هرگاه آنها با مسائل مهم و سرنوشت‌ساز فرزند بدون دليل کافی مخالفت کنند، جلب رضايت آنها لازم نيست. (۱۶)
عمروعاص به ابوموسی اشعری گفت:
تو رأی نده و من هم رأی نخواهم داد تا با هم پیروز شویم!
ابوموسی در انتخابات “رأی سفید” داد؛ ولی عمروعاص به معاویه رأی داد و پیروز انتخابات شد.
نتیجه رأی سفید در جریان حکمیت، کنار گذاشته شدن امام معصوم (علیه‌السلام) و روی کار آمدن معاویه شد!
حکم رأی سفید در انتخابات
مقام معظم رهبری:
شرکت در انتخابات نظام جمهوری اسلامی برای افراد واجد شرایط، یک وظیفه شرعی، اسلامی و الهی بوده و واجب عینی است.
برای تشخیص فرد اصلح نیز می‌توان از کسانی که به لحاظ تعهد دینی و بصیرت انقلابی مورد اعتمادند، کمک گرفت و اگر شناخت و تحقیقی انجام نشده یا تحقیق، کافی بوده اما نتوانسته اصلح را بشناسد؛ عمل به اصل وظیفه رأی‌دادن، کفایت می‌کند.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی:
شما می‌توانید از اشخاص آگاه و متدین و دلسوز کمک بگیرید و همچنین مطالعه سوابق ایشان می‌تواند به شما کمک کند و اگر به شخص خاصی اعتماد نکردید، می‌توانید رأی سفید بدهید؛ ولی تا جایی که ممکن است رأی سفید ندهید. (۱۷)
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنِ اسْتَشَارَ أَخَاهُ فَلَمْ يَنْصَحْهُ مَحْضَ الرَّأْيِ سَلَبَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَأْيَهُ (۱۸)
از امام صادق علیه السلام روایت شده که می فرمایند:
اگر کسی که با دیگری مشورت کند و مشاور (مشورت شونده) حقایق را به او نگوید، خداوند عقل و تدبیر را از وی می گیرد.
پرسش:
در ایام انتخابات جهت شناخت نامزد مناسب، می‌بایست نواقص، عیوب و امتیازات آنها را در گذشته و حال تفحص کرد تا فرد لایق را پیدا نمود، آیا صحبت‌کردن پشت سر نامزدها برای انتخاب فرد اصلح، جایز است؟ ملاک چیست؟
پاسخ:
مقام معظم رهبری:
در امور مربوط به انتخابات در حدّ مشاوره، اشکال ندارد.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی:
درصورتی‌که در مقام مشورت برای رأی‌دادن به آنها باشد اشکال ندارد، ولی بايد صفات آنها را بيان کرد نه توهين و مذمت و تحقير و يا خدای‌نکرده تهمت به آنها زده شود. (۱۹)
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُشَاوَرَةُ الْعَاقِلِ النَّاصِحِ رُشْدٌ وَ يُمْنٌ وَ تَوْفِيقٌ مِنَ اللَّهِ فَإِذَا أَشَارَ عَلَيْكَ النَّاصِحُ الْعَاقِلُ فَإِيَّاكَ وَ الْخِلَافَ فَإِنَّ فِي ذَلِكَ الْعَطَبَ. (۲۰)
از امام صادق علیه السلام روایت شده که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمودند:
مشورت با خردمندِ خیرخواه، باعث پيشرفت و بركت و توفیق از جانب خداست. وقتى كه شخص دلسوزِ عاقل تو را راهنمايى كند، از مخالفت با او بپرهيز، زيرا اين مخالفت باعث هلاكت مى‌شود.
پرسش:
اگر اصلح را نشناسیم وظیفه چیست؟ می توانیم در انتخابات شرکت نکنیم؟
پاسخ:
مقام معظم رهبری:
در تشخیص فرد اصلح می‌توانید از کسانی که به لحاظ تعهد دینی و بصیرت انقلابی مورد اعتمادند، کمک بگیرید و درهرصورت شرکت در انتخابات نظام جمهوری اسلامی برای افراد واجد شرایط، یک وظیفه شرعی است.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی:
شما می‌توانید از اشخاص آگاه و متدين و دلسوز کمک بگيريد و همچنين مطالعه سوابق کاندیداها می‌تواند به شما کمک کند.
شرکت‌نکردن در انتخابات جایز نیست و اگر به شخص خاصی اعتماد نکردید می‌توانید رأی سفید بدهید؛ ولی تا جایی که ممکن است رأی سفید ندهید.
عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالا قُلْنَا لَهُ الْحَائِضُ وَ الْجُنُبُ يَدْخُلَانِ الْمَسْجِدَ أَمْ لَا قَالَ الْحَائِضُ وَ الْجُنُبُ لَا يَدْخُلَانِ الْمَسْجِدَ إِلَّا مُجْتَازَيْنِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَقُولُ وَ لا جُنُباً إِلَّا عابِرِي سَبِيلٍ حَتَّى تَغْتَسِلُوا. (۲۱)
از زراره و محمّد بن مسلم روایت شده: به حضرت امام محمدباقر علیه‌السلام عرض كرديم: آيا حائض و جنب داخل مسجد بشوند؟ حضرت فرمودند: اين دو داخل مسجد نشوند مگر به حالت عبور زيرا حق‌تعالی مى‌فرمايد: «وَ لاٰ جُنُباً إِلاّٰ عٰابِرِي سَبِيلٍ حَتَّىٰ تَغْتَسِلُوا » (و تا زمانى كه غسل نكرده‌ايد باحالت جنابت داخل مسجد نشويد مگر از آن عبور كنيد)
رأی‌دادن در مسجد برای فرد جنب و حائض
معروف فقهاء معظم تقلید:
باید به مکانی بروند که صندوق در غیر مسجد باشد.
وَ إِذَا دُعُوا إِلَى اللَّه وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ إِذَا فَرِيقٌ مِنْهُمْ مُعْرِضُونَ وَ إِنْ يَكُنْ لَهُمُ الْحَقِّ يَأْتُوا إِلَيْهِ مُذْعِنِينَ أَفِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ أَمِ ارْتَابُوا أَمْ يَخَافُونَ أَن يَحِيفَ اللهُ عَلَيْهِمْ وَ رَسُولَهُ بَلْ أُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ (۲۲)
مفهوم آیه: زمانی که نتیجه‌ی قوانین و مسائل مهم جامعه به نفعشان باشد، به درست بودن آن اعتراف و اظهار خوشحالی می‌کنند و زمانی که به ضررشان باشد، فتنه و آشوب به پا کرده و اعتراض می‌کنند. این افراد بیماردل و ستمکار هستند.
پرسش:
آیا پذیرش رأی مردم و التزام به آن برای نامزدهایی که در انتخابات حائز اکثریت آراء شدند، لازم است؟ آیا بر سایر نامزدها جایز است که در حیطه قانونی یا غیرقانونی، دست به انتقاد و اعتراض بزنند؟
پاسخ:
مقام معظم رهبری:
رعایت قانون و تمکین در برابر آن بر همگان لازم است. اصل اعتراض از راه قانونی و با مراعات مقررات و ضوابط ایرادی ندارد.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی:
همه افراد و نامزدها لازم است در این‌گونه موارد بر اساس قوانین و مقررات مربوطه عمل نموده و در برابر قانون تمکین نمایند و اگر اعتراضی دارند، از مجاری قانونی اعتراضشان را پیگیری نمایند. (۲۳)
