نتورک مارکتینگ همراه با اختلاف‌نظر مراجع معظم تقلید
پرسش:
محضر مبارک مراجع معظم تقلید (مدّ ظلّهم)
سلام‌علیکم
چنان‌که مستحضرید، پس از ممنوعیت فعالیت شرکت‌های هرمی، و برای کسب منافع بازاریابی شبکه‌ای، شورای‌عالی امنیت ملی، وزارت بازرگانی را موظف کرد تا در خصوص ساماندهی و نظارت بر فعالان در حوزه بازاریابی شبکه‌ای از طریق نظام صنفی اقدام لازم را انجام دهد که این مهم در تاریخ ۱۸/۹/۱۳۸۸ با تصویب قانون «تأسیس و فعالیت بازاریابی شبکه‌ای» (پیوست شماره ۱) توسط معاون توسعه بازرگانی داخلی وزارت بازرگانی، تحقق یافت و پس از تصویب این قانون، فعالیت شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای با مجوز رسمی از نهادهای مربوطه شروع شد، امّا باتوجه‌به عدم فتوای صریح اکثر مراجع عظام تقلید در مورد بازاریابی شبکه‌ای، مکلّفین با سردرگمی مواجه شده‌اند.
ازآنجاکه فعالیت بازاریابی شبکه‌ای در کشورهای بزرگ و صنعتی با مجوز رسمی در حال انجام است، حقوق‌دانان و اقتصاددانان برای تفاوت‌گذاشتن میان بازاریابی شبکه‌ای و هرمی بیش از ۲۰ تفاوت مهم (پیوست شماره ۲) و همچنین برای تشخیص این دو نوع بازاریابی ۱۲ آزمون، ارائه کرده‌اند. (پیوست شماره ۳) که بخشی از این تفاوت‌ها در تعریف ذیل آمده است: بازاریابی شبکه‌ای، روشی برای عرضه کالا به مشتری بازاریاب است که ضمنِ تأمینِ مایحتاج مردم، محلِ درآمد جانبی ایشان نیز می‌تواند باشد. بازاریابی هرمی، هنری برای تحریک افراد به خرید محصول می‌باشد؛ حتی اگر آن محصول موردِ نیازِ خریدار نباشد.
برای اطلاع از پیوست‌ها و قوانین، اینجا را کلیک نمایید.
حال باتوجه‌به نکات مطرح شده، در متن و پیوست‌های ارسالی، مستدعی است بفرمایید: از نظر شما، آیا فعالیت در شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای چندسطحی مذکور، صحیح است؟
نام مرجع تقلید:
همه مراجع
پاسخ:
با عرض سلام و ادب؛
مقام معظم رهبری (حفظه‌الله تعالی):
صورت شرعى ندارد و اين قبيل موارد بايد بر اساس قوانين مصوّب مجلس شوراى اسلامى و مورد تأييد شوراى محترم نگهبان باشد و در صورت نبود چنين قانونى، لازم است از طريق مجارى آن اقدام شود. (۱)
آیت‌الله سیستانی (حفظه‌الله تعالی): (دفتر قم)
بسمه‌تعالی
حضرت آیت‌الله اجازه ورود در چنین معاملاتی را نمی‌دهند و جهت توضیح بیشتر می‌توانید به دفتر ایشان در قم تماس بگیرید. ۰۲۵۳۷۷۴۱۴۱۵ موفق باشید.
آیت‌الله سیستانی (حفظه‌الله تعالی): (ممهور به مهر دفتر مشهد)
بسمه‌تعالی
فعالیّت مذکور اجازه داده نمی‌شود؛ ولی در این مسئله می‌توانید به مجتهد جامع‌الشرایط دیگر با رعایت الأعلم فالأعلم مراجعه نمایید و الله العالم. (۲)
آیت‌الله صافی گلپایگانی (رحمةالله علیه):
بسم‌الله الرحمن الرحیم علیکم السلام و رحمت‌الله
به‌طورکلی گرفتن مبلغ مشخصی در قبال فروش کالا و معرفی مشتری تحت عنوان جعاله مانعی ندارد؛ ولی مطالبه وجه در قبال عملکرد افراد بعدی (که توسط بازاریاب اول معرفی شده‌اند) از جانب بازاریاب اول، وجه شرعی ندارد مگر آنکه خود شرکت با میل خود چیزی پرداخت کند. والله العالم (۳)
آیت‌الله شبیری زنجانی (حفظه‌الله تعالی):
بازاریابی شبکه‌ای تنها در صورت وجود همه شرائط ذیل جائز است:
۱ـ معامله در آن واقعی و واجد شرائط صحت باشد.
۲ـ سود در مقابل کار حلال مثل معرفی مشتری – هرچند باواسطه ـ پرداخت شود.
۳ـ تمام مراجع قانونی آن را مجاز بدانند و در عمل هم شرکت، قوانین را رعایت کند.
۴ـ فاقد هرگونه مفسده اقتصادی باشد؛ لذا بازاریابی شبکه‌ای اگر شبیه معاملات شرکت‌های هرمی مانند گلدکوئست باشد اشکال دارد.
باتوجه‌به توضیحات فوق، شاید مورد کمی از شرکت‌های این‌چنینی پیدا شود که ضوابط فوق در مورد آنها موجود باشد؛ لذا توصیه اکید می‌شود، حتی در فرض جواز هم از چنین معاملاتی اجتناب شود بنابراین، احتیاط در ترک است. (۴)
جواب از آیت‌الله مدرسي (حفظه‌الله تعالی):
بسم‌الله الرحمن الرحيم سلام‌علیکم
اخذ اجرت در برابر تبليغ و بازاريابى براى كالاهايى كه اشكال شرعي ندارد، بلامانع است به‌شرط آن كه محور كار عقد بيع و شراء باشد. موفق باشيد (۵)
جواب از آیت‌الله علوی گرگانی (رحمةالله علیه):
بسمه‌تعالی
شرایط و قوانینی که در مملکت برای فعالیت‌های بازاریابی شبکه‌ای قرار داده شده است بسیار خوب است و موارد مختلفی از نگرانی‌های علما را برطرف کرده است؛ اما باید به یک نکته توجه کامل داشت و آن این است که: از نظر شرع مقدس هر پولی که ردوبدل می‌شود یا باید در مقابل کار و عملی باشد که دارای ارزش مادی و قابل‌احترام باشد و یا در مقابل تحویل کالا و یا خدمات باشد که در قالب عقد شرعی و بر اساس دستورات دینی باشد و بر همین اساس در فعالیت‌های بازاریابی چنانچه در مقابل فروش کالا و یا آموزش و یا کلاً هر عملی که در نزد عرف دارای ارزش مادی است و برای آن پول داده می‌شود، پولی دریافت شود و همچنین در راستای قوانین شرعی و مملکتی باشد این ردوبدل‌شدن پول مانعی ندارد؛ اما اگر این عمل بدون انجام یکی از کارهای ذکر شده باشد این عمل حرام است و لذا در فعالیت‌های شبکه‌ای هرمی در مرحله اول فرد به‌واسطه معرفی نفر دیگر پورسانتی را دریافت می‌کند که این موضوع مانعی ندارد؛ اما فرد دوم هم چنانچه فرد سومی را معرفی کند باز به شخص اول پورسانتی داده می‌شود که این پورسانت بدون انجام فعالیت خاصی توسط فرد اول است و حرام می‌باشد حال با این مقدمه در مورد شبکه‌های بازاریابی هم اگر به‌ازای فروش هر کالا و یا آموزش و یا فعالیت دارای ارزش مادی پولی به این بازاریاب داده شود مانعی ندارد؛ اما اگر در مراحل بعدی افراد زیرشاخه بازاریابی کنند؛ اما به این فرد اول هم پولی داده شود حرام است با این مقدمه به جواب سؤالات شما می‌پردازیم ۱-چنانچه فرد بازاریاب سود خود را به‌واسطه هر عمل بازاریابی دریافت کند حلال است؛ اما اگر نحوه آن مثل بازاریابی هرمی باشد که توضیح داده شد حرام است. (۶)
آیت‌الله مکارم شیرازی (حفظه‌الله تعالی):
با اهدای سلام و تحيت؛
تنها درصورتی‌که بازاريابي به‌صورت شبکه‌ای و زیرمجموعه‌ای نباشد و سود حاصله فقط به بازارياب اول تعلق گيرد اشکالي ندارد و غير آن، اشکال دارد. البته ممکن است در طرح‌های جديد، بعضي از اشکالات اين کار برطرف شده باشد ولي هنوز اشکال اصلي که استفاده بازاریاب‌های بالواسطه می‌باشد و نوعي اکل مال به باطل است وجود دارد.
در این زمینه می‌توانید به کتاب (بازاریابی شبکه‌ای یا کلاهبرداری مرموز) که در بخش تألیفات سایت ما زیرشاخه فلسفه احکام مراجعه فرمایید.
پاسخ دیگری از آیت‌الله مکارم شیرازی (حفظه‌الله تعالی):
بسمه‌تعالی
از نظر ما هرگونه بازاریابی شبکه‌ای خلاف‌شرع است و در این زمینه می‌توانید به کتاب (بازاریابی شبکه‌ای یا کلاهبرداری مرموز) که در بخش تألیفات سایت ما زیرشاخه فلسفه احکام مراجعه فرمایید (۷) (۸)
آیت‌الله نوری همدانی (حفظه‌الله تعالی):
بسمه‌تعالی
معاملات شبکه‌ای صورت شرعی ندارند. (۹)
آیت‌الله وحید خراسانی (حفظه‌الله تعالی):
بسمه‌تعالی
به نظر معظم له بنا بر احتیاط واجب حرام است و این حکم قابل‌رجوع به مجتهد دیگری نیست. (۱۰)
