دلیل اینکه ارث مرد دو برابر زن است

پرسش:

چرا ارث پسر دوبرابر ارث دختر می‌باشد؟

نام مرجع تقلید:

مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله تعالی)

پاسخ:

با عرض سلام و ادب؛

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:

للذّکر مثل حظ الانثیین (۱) (سهم پسر به‌اندازه سهم دو دختر است.)

برای دلیل این مسئله باید به عرض برسانیم که ما باید مطیع بی‌چون‌وچرای اسلام باشیم و هرچه اسلام دستور به آن داده، مطلق قبول نماییم؛ چون به قطع می‌دانیم اسلام به‌اندازه ذره‌ای اشتباه ندارد و هر چه می‌گوید عین حقیقت بوده و به نفع ماست، منتهی ما جاهل به دلائل خیلی از احکام هستیم.

امّا در کنار تعبّد، برای روشن‌شدن از دلیل الهی با علم و یقین به صحت، برای آرامش قلب خود و ارشاد و قانع نمودن دیگران می‌توان دنبال علت حکمی رفت؛ ولی اگر به علت حکمی دست نیافتیم، نباید او را رد نموده یا اعتراض نماییم، چون علت همه احکام برای ما روشن نیست.)

علت حکم مسئله‌ای که فرمودید را در ۵ حدیث از وجود نازنین حضرات معصومین (صلوات الله و سلامه علیهم اجمعین) بیان می‌نماییم:

حدیث (۱) على بن احمد رحمة اللَّه عليه، از محمّد بن ابى عبد اللَّه، از محمّد بن اسماعيل، از على بن عبّاس، از قاسم بن ربيع صحّاف از محمّد بن سنان، وى گفت:

حضرت ابا الحسن الرّضا (علیه‌السلام) در جواب مسائلی که از آن جناب سؤال کردم مکتوبی برایم فرستادند که در آن نوشته شده بود:

سرّ این که به زنان نصف میراث مردان می‏رسد آن است که زن وقتی ازدواج نمود مال را از مرد می‌ستاند (شاید مراد گرفتن مهریه یا نفقه باشد) ولی مرد پس از ازدواج باید اعطا کند؛ ازاین‌رو حظ و نصیب او را بیشتر از نصیب زن قرار داده‏اند.

علّت دیگر برای دوبرابر ارث‌بردن مردان از زنان این است که زن اگر محتاج باشد تحت سرپرستی مرد است و بر مرد لازم است او را اداره کند و نفقه‌اش را بپردازد ولی بر زن واجب نیست مرد را اداره کرده و در صورت احتیاج وی نفقه‌اش را بدهد؛ لذا حظ مردان را دوبرابر نصیب زنان قرار داده‌اند و به همین معنا اشاره دارد فرموده حق‌تعالی:

الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ‏ (۲) (مردان سرپرست و نگهبان  زنان به‌خاطر برتری‌هایی که خداوند (از نظر نظام اجتماع) برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است، و به‌خاطر هزینه‌هایی که از اموالشان (در مورد دادن نفقه و… به زنان) می‌کنند. (۳)

حدیث (۲) على بن حاتم از قاسم بن محمّد از حمدان بن الحسين از حسين بن وليد، از ابن بکیر از عبد اللَّه ابن سنان از حضرت ابى عبد اللَّه علیه‌السلام نقل کرده، وی می‏گويد:

محضر مبارکش عرضه داشتم برای چه میراث مذکر دو مقابل میراث زن قرار داده شده؟

حضرت فرمودند: زیرا در مقابل آن خداوند برای زنان مهریه قرار داده است(۴)

حدیث (۳) على بن حاتم، از محمّد بن احمد كوفى، از عبد اللَّه بن احمد نهيكى، از ابن ابى عمير، از هشام بن سالم نقل کرده که از ابی العوجاء به احول گفت:

چرا با این که زن ضعیف است نصیبش از ارث یک سهم بوده و مرد که قوی و نیرومند و توانا است دو سهم برایش منظور کرده‏اند؟

احول گفت: این معنا را محضر مبارک امام صادق علیه‌السلام من نیز عرضه داشتم حضرت در جواب فرمودند:

بر زن عاقله و نفقه و جهاد نیست و به دنبال اینها اشیای دیگری را نیز شمردند بعد فرمودند: ولی این امور و امثال اینها بر مرد واجب می‌باشد؛ ازاین‌رو برای وی دو سهم و برای زن یک سهم منظور شده است (۵)

حدیث (۴) على بن احمد بن محمّد رضى اللَّه عنه، از محمّد بن ابى عبد اللَّه كوفى از موسى بن عمران نخعى از عمويش حسين بن يزيد از على بن سالم، از پدرش نقل کرده که وی گفت:

از حضرت ابا عبد اللَّه علیه‌السلام سؤال کرده و محضرش عرض کردم: چگونه میراث هر مذکری دوبرابر میراث مؤنث گردیده است؟

حضرت فرمودند:

به‌خاطر آنکه حبّه (دانه) هایی که آدم و حوا در بهشت از آنها تناول کردند هیجده حبّه بود، آدم علیه‌السلام دوازده تا و حوّا شش تا از آن را خورد؛ لذا میراث مذکر دوبرابر مؤنث گردید (۶)

حدیث (۵) ابوالحسن محمّد بن عمر بن على بن عبد اللَّه بصرى از ابو عبد اللَّه محمّد بن عبد اللَّه بن احمد بن خالد بن جبلة الواعظ از ابوالقاسم عبد اللَّه بن احمد بن عامر طایی از پدرش از حضرت علی بن موسی‌الرضا، از پدرش، از آباء گرامش از امیرالمؤمنین (علیهم‌السلام)، راوی می‏گويد:

مردی از اهل شام از آن حضرت سؤالاتی کرد در ضمن مسائلی که پرسید عرض کرد:

چرا میراث مذکر دوبرابر مؤنّث است؟

حضرت فرمودند: خوشه گندم سه حبّه داده بود حوّا یک حبّه را خورد و آدم دو حبّه را تناول کرد؛ ازاین‌رو مذکر دوبرابر مؤنّث ارث می‏برد. (۷) (۸)

برای اطلاع بیشتر از موضوع فوق (سخنرانی حضرت استاد پیرامون جواب شبهاتی درباره ردّ بانوان ـ چرا دیه زن نصف مرد است؟ چرا ارث زن نصف مرد است؟ چرا زن عقلش ناقص است؟ چرا زن مخلوق درجه ۲ است؟ چرا زن شاهد نمی‌تواند باشد چرا زن … )  اینجا را کلیک نمایید.

منابع:

(۱) سوره شریفه نساء، آیه مبارکه ۱۱

(۲) سوره مبارکه نساء، آیهٔ ۳۴

(۳) حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْعَبَّاسِ قَالَ حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ الرَّبِيعِ الصَّحَّافُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ أَنَّ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) كَتَبَ إِلَيْهِ فِيمَا كَتَبَ مِنْ جَوَابِ مَسَائِلِهِ‏ عِلَّةُ إِعْطَاءِ النِّسَاءِ نِصْفَ مَا يُعْطَى الرِّجَالُ مِنَ الْمِيرَاثِ لِأَنَّ الْمَرْأَةَ إِذَا تَزَوَّجَتْ أَخَذَتْ وَ الرَّجُلُ يُعْطِي فَلِذَلِكَ وُفِّرَ عَلَى الرِّجَالِ وَ عِلَّةٌ أُخْرَى فِي إِعْطَاءِ الذَّكَرِ مِثْلَيْ مَا تُعْطَى الْأُنْثَى لِأَنَّ الْأُنْثَى فِي عِيَالِ الذَّكَرِ إِنِ احْتَاجَتْ وَ عَلَيْهِ أَنْ يَعُولَهَا وَ عَلَيْهِ نَفَقَتُهَا وَ لَيْسَ عَلَى الْمَرْأَةِ أَنْ تَعُولَ الرَّجُلَ وَ لَا تُؤْخَذُ بِنَفَقَتِهِ إِنِ احْتَاجَ فَوُفِّرَ عَلَى الرَّجُلِ لِذَلِكَ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى‏ الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ‏.

(۴) أَخْبَرَنِي عَلِيُّ بْنُ حَاتِمٍ قَالَ أَخْبَرَنِي الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنَا حَمْدَانُ بْنُ الْحُسَيْنِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ لِأَيِّ عِلَّةٍ صَارَ الْمِيرَاثُ‏ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ‏ قَالَ لِمَا جُعِلَ لَهَا مِنَ الصَّدَاقِ.

(۵)وَ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَحْمَدَ النَّهِيكِيُّ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ‏ أَنَّ ابْنَ أَبِي الْعَوْجَاءِ قَالَ لِلْأَحْوَلِ مَا بَالُ الْمَرْأَةِ الضَّعِيفَةِ لَهَا سَهْمٌ وَاحِدٌ وَ لِلرَّجُلِ الْقَوِيِّ الْمُوسِرِ سَهْمَانِ قَالَ فَذَكَرْتُ ذَلِكَ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَقَالَ إِنَّ الْمَرْأَةَ لَيْسَ لَهَا عَاقِلَةٌ وَ لَا نَفَقَةٌ وَ لَا جِهَادٌ وَ عَدَّ أَشْيَاءَ غَيْرَ هَذَا وَ هَذَا عَلَى الرِّجَالِ فَلِذَلِكَ جُعِلَ لَهُ سَهْمَانِ وَ لَهَا سَهْمٌ.

(۶) حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ عَنْ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ النَّخَعِيِّ عَنْ عَمِّهِ الْحُسَيْنِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَقُلْتُ لَهُ كَيْفَ صَارَ الْمِيرَاثُ‏ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ‏ فَقَالَ لِأَنَّ الْحَبَّاتِ الَّتِي أَكَلَهَا آدَمُ وَ حَوَّاءُ فِي الْجَنَّةِ كَانَتْ ثَمَانِيَةَ عَشَرَ أَكَلَ آدَمُ مِنْهَا اثْنَتَيْ عَشْرَةَ حَبَّةً وَ أَكَلَتْ حَوَّاءُ سِتّاً فَلِذَلِكَ صَارَ الْمِيرَاثُ‏ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ‏.

(۷)حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَصْرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ خَالِدِ بْنِ جَبَلَةَ الْوَاعِظُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْقَاسِمِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَامِرٍ الطَّائِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (علیه السلام) أَنَّهُ سَأَلَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ عَنْ مَسَائِلَ فَكَانَ فِيمَا سَأَلَهُ أَنْ قَالَ لَهُ لِمَ صَارَ الْمِيرَاثُ‏ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ‏ قَالَ مِنْ قِبَلِ السُّنْبُلَةِ كَانَ عَلَيْهِ ثَلَاثُ حَبَّاتٍ فَبَادَرَتْ إِلَيْهَا حَوَّاءُ فَأَكَلَتْ مِنْهَا حَبَّةً وَ أَطْعَمَتْ آدَمَ حَبَّتَيْنِ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِكَ وَرِثَ الذَّكَرُ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ‏.

(۸) علل الشرایع، ج۲، باب ۳۷۱، باب العلة التی من اجلها صار المیراث للذکر مثل حظ الانثیین، ص ۶۵۰ تا ۶۵۲