پرسش:
چرا ارث پسر دوبرابر ارث دختر میباشد؟
نام مرجع تقلید:
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله تعالی)
پاسخ:
با عرض سلام و ادب؛
خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:
للذّکر مثل حظ الانثیین(۱) (سهم پسر به اندازه سهم دو دختر است.)
برای دلیل این مسأله باید به عرض برسانیم که ما باید مطیع بی چون و چرای اسلام باشیم و هرچه اسلام دستور به آن داده، مطلق قبول نماییم چون به قطع میدانیم
اسلام به اندازه ذره ای اشتباه ندارد و هر چه میگوید عین حقیقت بوده و به نفع ماست، منتهی ما جاهل به دلائل خیلی از احکام هستیم.
امّا در کنار تعبّد، برای روشن شدن از دلیل الهی با علم و یقین به صحت، برای آرامش قلب خود و ارشاد و قانع نمودن دیگران می توان دنبال علت حکمی رفت (ولی اگر به
علت حکمی دست نیافتیم، نباید او را رد نموده یا اعتراض نماییم، چون علت همه احکام برای ما روشن نیست.)
علت حکم مساله ای که فرمودید را در۵ حدیث از وجود نازنین حضرات معصومین (صلوات الله و سلامه علیهم اجمعین) بیان می نماییم:
حديث (۱) على بن احمد رحمة اللَّه عليه، از محمّد بن ابى عبد اللَّه، از محمّد بن اسماعيل، از على بن عبّاس، از قاسم بن ربيع صحّاف از محمّد بن سنان، وى گفت:
حضرت ابا الحسن الرّضا (علیه‌السلام) در جواب مسائلى كه از آن جناب سؤال كردم مكتوبى برايم فرستادند كه در آن نوشته شده بود:
سرّ اين كه به زنان نصف ميراث مردان مىرسد آن است كه زن وقتى ازدواج نمود مال را از مرد میستاند (شايد مراد گرفتن مهريّه يا نفقه باشد) ولى مرد پس از ازدواج بايد
اعطا كند ازاین‌رو حظّ و نصيب او را بيشتر از نصيب زن قرار دادهاند.
علّت ديگر براى دوبرابر ارث‌بردن مردان از زنان اين است كه زن اگر محتاج باشد تحت سرپرستی مرد است و بر مرد لازم است او را اداره كند و نفقه اش را بپردازد ولى بر
زن واجب نيست مرد را اداره كرده و در صورت احتياج وى نفقه اش را بدهد؛ لذا حظ مردان را دوبرابر نصيب زنان قرار داده اند و به همين معنا اشاره دارد فرموده حق‌تعالی:
الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ (۲) (مردان سرپرست و نگهبان زنان به‌خاطر برتری‌هایی که خداوند (از نظر نظام
اجتماع) برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است، وبه خاطر هزینه‌هایی که از اموالشان (در مورد دادن نفقه و… به زنان) می‌کنند. (۳)
حديث (۲) على بن حاتم از قاسم بن محمّد از حمدان بن الحسين از حسين بن وليد، از ابن بکیر از عبد اللَّه ابن سنان از حضرت ابى عبد اللَّه علیه‌السلام نقل كرده، وى مىگويد:
محضر مباركش عرضه داشتم براى چه ميراث مذكّر دو مقابل ميراث زن قرار داده شده؟
حضرت فرمودند: زيرا در مقابل آن خداوند براى زنان مهريّه قرار داده است(۴)
حديث (۳) على بن حاتم، از محمّد بن احمد كوفى، از عبد اللَّه بن احمد نهيكى، از ابن ابى عمير، از هشام بن سالم نقل كرده كه از ابى العوجاء به احول گفت:
چرا با اين كه زن ضعيف است نصيبش از ارث يك سهم بوده و مرد كه قوى و نيرومند و توانا است دو سهم برايش منظور كردهاند؟
احول گفت: اين معنا را محضر مبارك امام صادق علیه‌السلام من نيز عرضه داشتم حضرت در جواب فرمودند:
بر زن عاقله و نفقه و جهاد نيست و به دنبال اينها اشیای ديگرى را نيز شمردند بعد فرمودند: ولى اين امور و امثال اينها بر مرد واجب مى باشد ازاین‌رو براى وى دو سهم و
براى زن يك سهم منظور شده است (۵)
حديث (۴) على بن احمد بن محمّد رضى اللَّه عنه، از محمّد بن ابى عبد اللَّه كوفى از موسى بن عمران نخعى از عمويش حسين بن يزيد از على بن سالم، از پدرش نقل
كرده كه وى گفت:
از حضرت ابا عبد اللَّه علیه‌السلام سؤال كرده و محضرش عرض كردم: چگونه ميراث هر مذكّرى دوبرابر ميراث مؤنث گرديده است؟
حضرت فرمودند:
به‌خاطر آنكه حبّه (دانه) هايى كه آدم و حوا در بهشت از آنها تناول كردند هيجده حبّه بود، آدم علیه‌السلام دوازده تا و حوّا شش تا از آن را خورد؛ لذا ميراث مذكر دوبرابر
مؤنث گرديد (۶)
حديث (۵) ابوالحسن محمّد بن عمر بن على بن عبد اللَّه بصرى از ابو عبد اللَّه محمّد بن عبد اللَّه بن احمد بن خالد بن جبلة الواعظ از ابوالقاسم عبد اللَّه بن احمد بن عامر
طايى از پدرش از حضرت على بن موسی‌الرضا، از پدرش، از آباء گرامش از امیرالمؤمنین (علیهم‌السلام)، راوى مىگويد:
مردى از اهل شام از آن حضرت سؤالاتى كرد در ضمن مسائلى كه پرسيد عرض كرد:
چرا ميراث مذكّر دوبرابر مؤنّث است؟
حضرت فرمودند: خوشه گندم سه حبّه داده بود حوّا يك حبّه را خورد و آدم دو حبّه را تناول كرد ازاین‌رو مذكّر دوبرابر مؤنّث ارث مىبرد. (۷) (۸)
برای اطلاع بیشتر از موضوع فوق (سخنرانی حضرت استاد پیرامون جواب شبهاتی درباره ردّ بانوان _ چرا دیه زن نصف مرد است؟ چرا ارث زن نصف مرد است؟ چرا زن
عقلش ناقص است؟ چرا زن مخلوق درجه ۲ است؟ چرا زن شاهد نمی‌تواند باشد چرا زن … –) اینجا را کلیک نمایید.
منابع:
(۱) سوره شریفه نساء، آیه مبارکه ۱۱
(۲) سوره مبارکه نساء، آیهٔ ۳۴
(۳) حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْعَبَّاسِ قَالَ حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ الرَّبِيعِ الصَّحَّافُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ
أَنَّ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) كَتَبَ إِلَيْهِ فِيمَا كَتَبَ مِنْ جَوَابِ مَسَائِلِهِ عِلَّةُ إِعْطَاءِ النِّسَاءِ نِصْفَ مَا يُعْطَى الرِّجَالُ مِنَ الْمِيرَاثِ لِأَنَّ الْمَرْأَةَ إِذَا تَزَوَّجَتْ أَخَذَتْ وَ الرَّجُلُ يُعْطِي
فَلِذَلِكَ وُفِّرَ عَلَى الرِّجَالِ وَ عِلَّةٌ أُخْرَى فِي إِعْطَاءِ الذَّكَرِ مِثْلَيْ مَا تُعْطَى الْأُنْثَى لِأَنَّ الْأُنْثَى فِي عِيَالِ الذَّكَرِ إِنِ احْتَاجَتْ وَ عَلَيْهِ أَنْ يَعُولَهَا وَ عَلَيْهِ نَفَقَتُهَا وَ لَيْسَ عَلَى الْمَرْأَةِ أَنْ تَعُولَ
الرَّجُلَ وَ لَا تُؤْخَذُ بِنَفَقَتِهِ إِنِ احْتَاجَ فَوُفِّرَ عَلَى الرَّجُلِ لِذَلِكَ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ.
(۴) أَخْبَرَنِي عَلِيُّ بْنُ حَاتِمٍ قَالَ أَخْبَرَنِي الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنَا حَمْدَانُ بْنُ الْحُسَيْنِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه
السلام) قَالَ: قُلْتُ لِأَيِّ عِلَّةٍ صَارَ الْمِيرَاثُ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ قَالَ لِمَا جُعِلَ لَهَا مِنَ الصَّدَاقِ.
(۵)وَ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَحْمَدَ النَّهِيكِيُّ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ أَنَّ ابْنَ أَبِي الْعَوْجَاءِ قَالَ لِلْأَحْوَلِ مَا بَالُ الْمَرْأَةِ
الضَّعِيفَةِ لَهَا سَهْمٌ وَاحِدٌ وَ لِلرَّجُلِ الْقَوِيِّ الْمُوسِرِ سَهْمَانِ قَالَ فَذَكَرْتُ ذَلِكَ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَقَالَ إِنَّ الْمَرْأَةَ لَيْسَ لَهَا عَاقِلَةٌ وَ لَا نَفَقَةٌ وَ لَا جِهَادٌ وَ عَدَّ أَشْيَاءَ غَيْرَ هَذَا
وَ هَذَا عَلَى الرِّجَالِ فَلِذَلِكَ جُعِلَ لَهُ سَهْمَانِ وَ لَهَا سَهْمٌ.
(۶) حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ عَنْ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ النَّخَعِيِّ عَنْ عَمِّهِ الْحُسَيْنِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سَالِمٍ عَنْ
أَبِيهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَقُلْتُ لَهُ كَيْفَ صَارَ الْمِيرَاثُ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ فَقَالَ لِأَنَّ الْحَبَّاتِ الَّتِي أَكَلَهَا آدَمُ وَ حَوَّاءُ فِي الْجَنَّةِ كَانَتْ ثَمَانِيَةَ عَشَرَ أَكَلَ آدَمُ
مِنْهَا اثْنَتَيْ عَشْرَةَ حَبَّةً وَ أَكَلَتْ حَوَّاءُ سِتّاً فَلِذَلِكَ صَارَ الْمِيرَاثُ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ.
(۷)حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَصْرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ خَالِدِ بْنِ جَبَلَةَ الْوَاعِظُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْقَاسِمِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ
أَحْمَدَ بْنِ عَامِرٍ الطَّائِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (علیه السلام) أَنَّهُ سَأَلَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ عَنْ مَسَائِلَ فَكَانَ
فِيمَا سَأَلَهُ أَنْ قَالَ لَهُ لِمَ صَارَ الْمِيرَاثُ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ قَالَ مِنْ قِبَلِ السُّنْبُلَةِ كَانَ عَلَيْهِ ثَلَاثُ حَبَّاتٍ فَبَادَرَتْ إِلَيْهَا حَوَّاءُ فَأَكَلَتْ مِنْهَا حَبَّةً وَ أَطْعَمَتْ آدَمَ حَبَّتَيْنِ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِكَ
وَرِثَ الذَّكَرُ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ.
(۸) علل الشرایع، ج۲، باب ۳۷۱، باب العلة التی من اجلها صار المیراث للذکر مثل حظ الانثیین، ص ۶۵۰ تا ۶۵۲
