نهی‌ازمنکر هنگام تخفیف یا تأخیر گناه ـ روایات و فضائل آن
پرسش:
بسم‌الله الرحمن الرحیم . سلام‌علیکم. یکی از شرایط وجوب نهی‌ازمنکر، احتمال تأثیر است. منظور از احتمال تأثیر چیست؟ آیا یعنی احتمال تعطیل گناه و یا اینکه احتمال تخفیف گناه و تأخیر گناه را هم شامل می‌شود؟
اگر احتمال بدهیم خانمی را که نصف موهای سرش آشکار است اگر نهی‌ازمنکر کنیم روسری خود را جلو بکشد؛ اما هنوز یک‌چهارم موهای سرش آشکار بماند باز هم نهی‌ازمنکر واجب است یا خیر؟ با تشکر (آیات عظام سیستانی، رهبری)
نام مرجع تقلید:
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، آیت‌الله‌العظمی سیستانی
پاسخ:
با عرض سلام و ادب؛
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای:
در موارد سؤال با وجود سایر شرایط امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر این کار واجب است. (۱)
آیت‌الله‌العظمی سیستانی:
به‌طورکلی حکم امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر، (در فرضی که احتمال اثر موقت داشته باشد و بداند آن شخص به منکر خود مجدداً بازمی‌گردد)، اگر سایر شرایط نهی‌ازمنکر حاصل باشد نهی از آن واجب می‌باشد؛ همچنان است حکم زمانی که نهی‌ازمنکر باعث تخفیف در گناه گردد. (۲)
شایان‌ذکر است، اگر کسی می‌داند که امرونهی او اثر ندارد، احتیاط واجب آن است که کراهت و ناراحتی خود را از کارهای ناشایسته خلاف‌کار به هر طوری که ممکن است (با گفتار یا رفتار یا نوشتار و مانند آن) اظهار نماید؛ هرچند بداند که در او اثر نخواهد داشت. (۳)
امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر دو تکلیف عبادی هستند که بر هر مرد و زن مؤمن هرگاه شرایط جمع باشند، واجب می‌شود، خداوند – سبحانه‌وتعالی – در قرآن کریم خود فرمود:
“ولتکن منکم امّة يدعون الی الخير و يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون” (۴)
که باید از میان شما مردمی باشند که به خیر و نیکی فراخوانند و امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر کنند و اینان رستگارانند.
و باز خدای – جلّ و علا – فرمود:
“و المؤمنون و المومنات بعضهم اولياء بعض يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنکر” (۵)
مردان و زنان باایمان، اولیا و دوستداران یکدیگرند امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر می‌کنند.
و نقل است که پیامبر بزرگوار ما حضرت محمد (صلی‌الله علیه و آله) فرمودند:
امت من همواره بر خیر و نیکی‌اند تا زمانی که امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر می‌کنند و در نیکی همدیگر را یاری می‌نمایند هرگاه چنان نکنند برکات از ایشان برگرفته می‌شود و بعضی بر بعض دیگر سلطه می‌یابند آن‌وقت است که نه در آسمان و نه در زمین یاوری بر ایشان نيست. (۶)
و از امام جعفر صادق (علیه‌السلام) و جدش رسول‌الله (صلی‌الله علیه و آله) چنین روایت شده است:
چگونه‌اید آن زمان که زنانتان فاسد شوند و جوانانتان رو به فسق و فجور گذارند و شما امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر نمی‌کنید.
پرسیدند: یا رسول‌الله، چنین چیزی می‌شود؟
فرمود: بلی از آن هم بدتر می‌شود! چگونه‌اید آن هنگام که به بدی امر می‌کنید و از خوبی و نیکی منع و نهی به عمل می‌آورید؟ پرسیدند: مگر چنان وضعیتی پیش می‌آید؟
فرمود: بلی، از آن هم بدتر می‌شود. چگونه هستید زمانی که خوبی را بدی و بدی را خوبی بدانيد. (۷)
این دو فریضه و واجب شرعی، آنگاه که ترک‌کننده واجب و یا انجام‌دهنده منکر و حرام، یکی از اعضای خانواده باشد با تأکید بیشتری مطرح‌اند. شما در میان خانواده خود فردی را می‌بینید که وضوی درست و صحیح نمی‌گیرد و یا با طرز تیمّم آشنا نیست و یا قرائت حمدوسوره و یا ذکرهای واجبات نماز را نمی‌داند و یا خمس و زکات مال و دارایی‌اش را نمی‌دهد و حتی در میان اعضای خانواده شما ممکن است اشخاصی پیدا شوند که برخی گناهان را مرتکب می‌شوند مثل استمنا، قماربازی، گوش‌دادن به موسیقی حرام و نوشیدن شراب، خوردن گوشت مردار و حرام، خیانت و مال‌مردم‌خوری و یا دزدی.
و در میان بانوان یک خانواده ممکن است کسانی یافت شوند که حجاب درست‌وحسابی نداشته باشند و موهای خود را خوب نپوشانند و یا به هنگام وضو لاک بر انگشتان خود داشته و آن را پاک نکنند و یا برای غیر شوهران خود عطر زنند و یا پسرعمو، پسرعمه، پسرخاله، پسردایی، برادر شوهر و دوست شوهر به این بهانه که با آنان در یک‌خانه زندگی می‌کنند اندام و یا موی سر را نپوشانند و آنان را برادر خود پندارند و عذرهای واهی و سست دیگر آورند.
آری گاهی در میان اعضای یک خانواده، کسانی پیدا می‌شوند که دروغ می‌گویند و غیبت می‌کنند و به حقوق دیگران تجاوز می‌نمایند و اسراف و ولخرجی کرده و به ستمگران یاری می‌رسانند و همسایه را می‌آزارند و … وقتی با چنین منکرات و گناهانی مواجه می‌شوید امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر کنید البته از مراتب پایین‌تر شروع کنید اول اظهار کراهت کنید و با زبان جلوگیری نمایید و در مرحله آخر با اجازه حاکم شرع، به منع عملی و یدی بپردازید و آن نیز خود دارای مراحلی است که به‌تدریج به‌شدت عمل می‌رسد نه آنکه از اول، شدت عمل نشان دهيد.
و اگر کسی نسبت به‌حکم و مسئله‌ای جاهل باشد واجب است او را آموزش داد اگر در صدد آموختن و عمل به آن باشد. (۸)
