رفتن به حج با وجودداشتن قرض مثل مهریه یا وام بانکی و غیره ـ راه‌حل مستطیع شدن برای رفع مشکل قرض ـ توضیح حج بذلی
پرسش:
سلام‌علیکم
از قول استاد معظم حجت‌الاسلام‌والمسلمین راجی در حوزه نقل می‌کنند که ایشان فرمودند اگر کسی قرض داشته باشد یا وام بانکی دارد یا مهریه همسرش را نداده باشد ولو همسر مطالبه نکند و اجازه حج دهد، اگر به حج رود، حجش باطل است؛ چون مستطیع نبوده است.
آیا این کلام صحیح است و ایشان فرموده‌اند؟
اگر ایشان فرموده‌اند بدون مدرک قبول می‌کنم و احتیاجی به مدرک ندارم، فقط بفرمایید آیا این کلام صحیح است یا خیر؟
بنده انشا الله یکشنبه عازم هستم و مهریه خانمم را نداده‌ام، چه کنم؟
خواهش می‌کنم کمکم کنید.
اگر امکان دارد پیامم را به خود استاد نشان دهید، من چه کنم؟
نام مرجع تقلید:
آیت‌الله‌العظمی سیستانی (حفظه‌الله تعالی)
پاسخ:
با عرض سلام و ادب؛
بله؛ این تقریری که فرموده‌اید اجمالاً صحیح بوده از قول استاد می‌باشد.
به‌طورکلی اگر برای انسان مالی حاصل گردد که به مقدار هزینه حجّ باشد، امّا بدهکاری به اشخاص (اعم از شخصیت حقوقی مثل بانک یا شخصیت حقیقی مثل افراد یا مهریه زوجه یا …) یا خمس یا زکات بر عهده دارد که اگر مقدار بدهی برداشته شود، باقیمانده آن کافی به هزینه حجّ نباشد، در این صورت، حجّ بر او واجب نخواهد بود و در مورد این حکم، فرقی نیست بین اینکه وقت پرداخت بدهی به اشخاص رسیده باشد یا نه؛ مگر اینکه وقت پرداخت بدهی بسیار دور باشد که اصلاً عقلاً به وجود چنین بدهی‌ای توجّه نکنند؛ مانند پنجاه سال و همچنین فرقی نیست بین اینکه اوّل قرض گرفته و بعداً آن مال را به دست آورد یا اوّل آن مال را به دست آورده و بعد قرض گرفته باشد؛ درصورتی‌که تقصیری از او در بدهکار شدنش بعد از به‌دست‌آوردن آن مال سر نزده باشد.
لذا در فرض سؤال، شما مستطیع نیستید و چنانچه به حج بروید، حج مستحبی محسوب می‌شود.
و ازآنجاکه بنا هست تقریباً سه روز دیگر به حج مشرف گردید؛ ولی چون شرعاً مستطیع نیستید، برای برطرف‌شدن این مشکل، باید خود را مستطیع کنید.
مثلاً می‌توانید از طریق حجّ بَذْلی خود را مستطیع نمایید؛ با این توضیح که:
همچنان که استطاعت به داشتن مخارج محقّق می‌شود، به بخشش و بذل آنها یا پرداخت مبلغ آنها توسّط شخص دیگر، نیز محقّق می‌شود که آن را استطاعت بذلی می‌نامند.
بنابراین، اگر کسی مالی (۱) را به انسان ببخشد که با آن حج برود یا آنکه بگوید خرج سفر حج تو و نفقه خانواده‌ات در طول زمان حج را می‌دهم یا آنکه مالی در اختیار او بگذارد و به او بگوید حج برو و فرد اطمینان داشته باشد که وی به وعده خود عمل می‌کند یا مال را از او پس نمی‌گیرد، مستطیع محسوب شده و حج بر او واجب است.
در استطاعت بذلی، بدهکار بودن مانع از مستطیع شدن فرد نیست؛ بنابراین اگر مخارج رفت‌وبرگشت فردی را تأمین کنند هرچند آن فرد بدهکار باشد، حج بر او واجب می‌شود. (۲)
شایان‌ذکر است، لازم نیست عین پول بذل شده را صرف کند؛ لذا اگر شما برای اینکه مستطیع حج شوید از پدرتان یا … هبه مشروط به حج بگیرید (حج بذلی) ولی با آن پول حج نمی‌روید؛ بلکه با پول دیگری مخارج حج را به سازمان حج و زیارت می‌دهید و پولی را که هبه مشروط گرفته‌اید در حسابتان باقی می‌ماند، این مقدار برای استطاعت بذلی کافی است
همچنین مبلغی که پدر داده اگر از طریق نقل اعتباری به حسابتان آمده باشد و پول را از حساب قبض نکرده باشید، استطاعت بذلی محسوب می‌شود، چون مرجع نقل اعتباری به اذن به بانک در پرداخت مبلغ معین از حسابتان می‌باشد و شما قادر بر دریافت آن مبلغ هستید، لذا مستطیع محسوب می‌شوید.
یا برای اینکه حجّتان حجّة الاسلام باشد می‌توانید به این طریقه عمل کنید:
مبلغی به‌اندازه هزینه حج قرض بگیرید و به زوجه‌تان هبه کنید (هرچند مشروط) و بعد از هبه زوجه‌تان مبلغ مذکور را برای تشرّف به حج به شما بذل نماید تا اینکه حجّی که در این سال انجام می‌شود حجة الاسلام محسوب شود.
حتی باتوجه‌به اینکه هزینه‌های مربوط به حج را به سازمان حج به طور کامل پرداخته‌اید و هبه و بذل مذکور در زمانی واقع می‌شود که قرارداد شما با سازمان حجّ و زیارت منعقد شده و هزینه‌های آن کامل پرداخت شده و در آستانه تشرف هستید، برای اینکه حجّتان حجّة الاسلام باشد می‌توانید به طریق مذکور عمل کنید و بستن قرارداد رفتن به حجّ بدون استطاعت شرعی مانع از تحقق استطاعت بذلی قبل رفتن نيست. (۳)
