اهمّیّت و چگونگی یادگیری احکام الهی – علّت لزوم تقلید [تقلید]

“اهمّیّت و چگونگی یادگیری احکام الهی”

علّت لزوم تقلید

اسلام آخرین و كامل‌‌ترین مكتب الهی است و تمام برنامه‌‌های آن مطابق مصلحت انسانها بوده و با پیاده كردن آن سعادت انسان‌‌ها تأمین می‌‌شود چه اینکه پروردگار متعال است که انسان‌‌ها را آفریده و به مصالح و مفاسد زندگی آنها و خواسته‌‌ها و احتیاجات فطری آنان آگاه است و قوانین زندگی انسان‌‌ها را به عنوان وظایف عبادی، اقتصادی، اخلاقی، فرهنگی، جسمی، روانی، فردی، اجتماعی و… به وسیله پیامبران و اوصیاء و جانشینان آنها (صلوات الله و سلامه علیهم) به انسان‌‌ها ابلاغ نموده است و به طور کلّی برنامه‌‌های نجات بخش اسلام كه توسّط پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه هدی (صلوات الله و سلامه علیهم) تبیین شده، سه دسته است:

1. معارف اعتقادی و اصول دین 2. مسائل اخلاقی 3. احکام عملی و فروع دین.

دسته سوم یعنی احکام عملی که رساله‌‌های عملیّه با این دسته از احکام خداوند مرتبط هستند، گستردگی زیادی دارد، زیرا احکام و قوانینی است که کلّیه اعمال انسان‌‌ها أعمّ از اعمال عبادی، اقتصادی، فردی، خانوادگی، اجتماعی، قضایی، جزایی و… را زیر پوشش خود قرار می‌دهد و در رابطه با این دسته از احکام الهی، توجّه به چند مطلب لازم است:

الف. علم دارای رشته‌‌های متعدّدی است و ممكن است یک فرد در عین حال كه در یک رشته مهارت فوق العاده‌‌ای دارد، از رشته دیگر اطّلاعی نداشته باشد، در نتیجه باید به حكم عقل در رشته‌‌ای كه تخصّص ندارد به متخصّص و كارشناس همان رشته مراجعه كند و از گفته او پیروی كند. مثلاً شخصی كه در علوم فضایی متخصّص است، هنگامی که مریض می‌‌شود، از آنجا که با بیماری‌‌ها و روش معالجه آنها آشنا نیست، به ناچار باید به پزشک متخصّص مراجعه كند، این پزشک است که دستور می‌‌دهد كه چند عدد از فلان قرص را باید بخورد و فلان آمپول را تزریق كند، چرا که متخصّص علوم فضایی، پیروی از گفته پزشک را بر خود لازم می‌‌داند و به طور کلّی، هر کاری را که بخواهیم انجام دهیم و راه و روش آن را ندانسته باشیم، به خبره همان كار مراجعه می‌‌كنیم و راه و چاره آن را از متخصّص همان حرفه می‌‌پرسیم و هر فن و صنعتی را كه بخواهیم یاد بگیریم، به شاگردی استادی می‌‌شتابیم كه در آن فن و صنعت، بصیر و توانمند است. شیوه چگونگی آشنایی با احكام شرعی و شناخت حلال و حرام الهی نیز به همین شکل است بدین منظور، باید به فقیه كه متخصّص و كارشناس احكام دین است، مراجعه نمود.

ب. مدرک و منبع احکام الهی به طور عمده، قرآن كریم و احادیثی که از پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم)  و ائمه معصومین (صلوات الله و سلامه علیهم) روایت شده (که ثقلین نامیده می‌شوند) مى‌باشد.

ج. فهمیدن و بدست آوردن مطالب و معارفی که در قرآن مجید و روایات اهل بیت (صلوات الله و سلامه علیهم) آمده است، کار آسانی نیست و احتیاج به تخصّص و مهارت دارد و تا یک فرد در ادبیات عرب و علوم مختلف اسلامی از قبیل تفسیر قرآن، درایه و حدیث شناسی، رجال و شناخت راویان احادیث، اصول فقه، شناخت آراء و نظرات فقهای اسلام و…، تخصّص و مهارت نداشته و به اصطلاح با توفیق الهی به درجه اجتهاد و فقاهت نرسیده باشد، هرگز نمی‌‌تواند احکام خداوند متعال را از منابع خود استخراج کند، شما كتاب كوچک و كم حجمی به نام رساله و توضیح المسائل را می‌‌بینید و شاید ندانید كه این رساله محصول عمر یک فقیه است كه با توجّه به تخصّص خود و با زحمت‌‌های طاقت فرسا، آن را از منابع دینی استنباط كرده و در دسترس مردم گذاشته است.

با توجّه به آنچه بیان شد، لزوم مراجعه به فقهاء و عالمانی که راه اجتهاد و فقاهت را با وسعت و گستردگی خاصی که دارد پیموده، واضح شده و مسأله تقلید از مجتهد به حکم عقل و منطق، ثابت می‌گردد و معلوم می‌شود كه تقلید به معنای پیروی كوركورانه (كه اسلام با تمام قوا با آن مبارزه كرده و قرآن مجید آن را یكی از ناپسند‌‌ترین صفات انسانی معرّفی می‌‌كند) نمی‌‌باشد، بلكه تقلید به معنای مراجعه فرد غیر متخصّص در مسائل دینی، به متخصّص در دین است و می‌توان حدیث ذیل که از امام عسکری (صلوات الله و سلامه علیه) نقل شده را مؤیّد این مطلب دانست:

«… فَأمّا مَنْ کانَ مِنَ الفُقَهاءِ، صائِناً لِنَفْسِهِ، حافِظاً لِدیٖنِهِ، مُخٰالِفاً عَلیٰ هَواهُ، مُطیٖعاً لأمْرِ مَوْلاهُ فَلِلْعَوٰامِ اَنْ یُقَلِّدُوْهُ…». [۱]

 «… و امّا هر کس از فقهاء که ۱. دارای صیانت نفس باشد (مالک نفس خود و نگهبان آن باشد تا بتواند خویشتن را در مقابل هر‌ گونه انحراف و کج روی از صراط‌ مستقیم و مسیر بندگی خداوند متعال، مصون و ایمن نگاه بدارد)، ۲. حافظ و نگهبان دین الهی باشد، ۳. با هواهای نفسانی خود مخالفت کند، ۴. مطیع فرمان خداوند متعال و مولای خویش باشد، بر مسلمانان است که از او تقلید کنند…»

اکنون با توجّه به آنچه که ذکر گردید، روشن می‌‌شود كه اظهار نظر در مسائل دینی و احكام شرعی بر كسانی كه به رتبه اجتهاد نرسیده‌‌اند و با أدلّه احكام، آشنایی ندارند جایز نیست و بر مؤمنین و مؤمنات واجب است در تمام احكام دینی و مسائل شرعی به مراجع بزرگوار تقلید و اسلام‌ شناسان مورد اعتماد، مراجعه نمایند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[۱] وسائل ‏الشیعه، ج 27، ص 131، ح 20، باب 10.