اهمّیّت و چگونگی یادگیری احکام الهی – لزوم مراجعه به فقهاء [تقلید]
احکام الهی”اهمّیّت و چگونگی یادگیری احکام الهی”
لزوم مراجعه به فقهاء
علم فقه یكی از مقدّس‌ترین علوم ارزندۀ اسلامی است كه عهده‌دار بیان روش اصیل بندگی خداوند متعال و كیفیّت صحیح آن است. این علم در عصر پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله وسلم) و امامان (صلوات الله و سلامه علیهم) پژوهندگان زیاد و رونقی چشم‌گیر داشته و مورد توجّه پیروان دین بوده به ویژه در زمان امام باقر و امام صادق (صلوات الله و سلامه علیهم) كه به حدّ اعلای اوج خود رسیده و دانشمندان بسیاری در مسائل مختلف دینی و فروع احكام در محضر آن دو پیشوای بزرگ شیعه پرورش یافتند.
مسائل و احكام اسلامی در آن عصر نورانی علمی چنان تحلیل و بررسی می‌شد كه نقل شده زرارة بن اعین، مدّت چهل سال مسائل حجّ را از امام صادق (صلوات الله و سلامه علیه) می‌آموخت و باز هم زمینه بحث باقی بود. چنانچه او خود میگوید: به امام صادق (صلوات الله و سلامه علیه) عرض كردم خداوند مرا فدای تو گرداند، از چهل سال پیش تاكنون راجع به مسائل حجّ از شما می‌پرسم و شما همواره جواب می‌دهید، حضرت فرمودند: «ای زراره كانون مقدّسی كه دو هزار سال پیش از آدم، مورد توجّه و زیارتگاه بوده، تو می‌خواهی مسائل آن در ظرف چهل سال بیان شود؟» [۱]
در زمان ائمّه معصومین (صلوات الله و سلامه علیهم) عهده‌دار بیان احكام الهی، خود امامان (صلوات الله و سلامه علیهم) بودند و نیز این موضوع را به عهدۀ اصحاب و شاگردان خاص خویش هم می‌گذاردند، مردان فاضل و مایه‌دار و با فضیلتی مانند زراره و محمّد بن مسلم و ابو بصیر و ابان بن تغلب، مسائل حلال و حرام و احكام دین را در اختیار مردم می‌گذاشتند و خود ائمّه (صلوات الله و سلامه علیهم)، مردم را به آنان ارجاع می‌دادند.
چنانچه نقل شده شعیب عقرقوفی میگوید به امام صادق (صلوات الله و سلامه علیه) عرض كردم: چه بسا نیاز پیدا می‌كنیم كه در موردی سؤال كنیم حال از چه كسی بپرسیم؟ حضرت فرمودند: «بر تو باد به اسدی یعنی ابو بصیر». [۲]
و نیز نقل شده كه عبد الله بن ابی یعفور میگوید: به امام صادق (صلوات الله و سلامه علیه) عرض كردم در هر وقت، برای من ممكن نیست شما را ببینم و محضر شما شرفیاب شوم و از طرفی چه بسا شخصی از شیعیان می‌آید و مطالبی را از من می‌پرسد و من پاسخ همه مسائل او را نمی‌دانم (وظیفه من چیست؟) حضرت فرمودند: «چرا به محمد بن مسلم مراجعه نمی‌كنی؟ هر چه ندانستی از او بپرس كه او از پدرم امام باقر (صلوات الله و سلامه علیه) مسائل را فرا گرفته و در نزد آن حضرت آبرومند و محترم بود». [۳]
نیز در نقل دیگر علی بن مسیّب همدانی میگوید: به حضرت رضا (صلوات الله و سلامه علیه) عرض كردم: من در ناحیه‌ای دور دست زندگی می‌‌کنم و در هر زمانی دسترسی به شما ندارم، پس از چه كسی برنامه‌های دینی‌‌ام را فرا بگیرم؟ حضرت فرمودند: «از زكریّا بن آدم قمی كه امین و محلّ اعتماد بر امر دین و دنیا است»، علی بن مسیّب میگوید: هنگامی كه به شهر خود بازگشتم هر مطلبی را كه مورد نیاز بود از زكریّا بن آدم پرسش می‌كردم. [۴]
و همچنین روایت شده كه عبد العزیز بن المهتدی میگوید: از امام رضا (صلوات الله و سلامه علیه) پرسیدم: در هر زمانی ملاقات با شما برایم میسّر نیست پس مَعالم دینم را از چه كسی فرا بگیرم؟ حضرت فرمودند: «از یونس بن عبد الرّحمن بیاموز». [۵]
و گاهی بعضی از اصحاب خود را امر می‌كردند كه برای مردم فتوی بدهند چنانچه در حدیث است كه امام باقر (صلوات الله و سلامه علیه) به ابان فرموند: «إجْلِسْ فیٖ مَسْجِدِ الْمَدیٖنَةِ وَأفْتِ النّاسَ فَإنّی أُحِبُّ أنْ یُریٰ فیٖ شیٖعَتیٖ مِثْلُكَ». در مسجد مدینه بنشین و فتوی بده زیرا دوست دارم كه همانند تو در میان شیعیانم دیده شود. [۶]
تا سرانجام اعصار امامان (صلوات الله و سلامه علیهم) كم‌‌كم گذشت و دوران غیبت امام زمان (صلوات الله و سلامه علیه) فرا رسید و بیان حلال و حرام و روشنگری برنامه‌های زندگی جامعه، یكسره واگذار به فقهای جامع الشرایط گردید و موضوع فتوی و نیز موضوع تقلید به صورت خاصّی رواج كلّی یافت.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[۱] وسائل الشّیعه، ج 11، ص12، ح12، باب1 وجوبه علی كلّ مكلّف مستطیع. [۲] وسائل الشّیعه، ج27، ص142، ح15، ابواب صفات القاضی، باب11، وجوب الرجوع فی القضاء و الفتوی. [۳] وسائل الشّیعه، ج 27، ص 144، ح 23، ابواب صفات القاضی، باب 11، وجوب الرجوع فی القضاء و الفتوی. [۴] وسائل الشّیعه، ج 27، ص 146، ح27، ابواب صفات القاضی، باب 11، وجوب الرجوع فی القضاء و الفتوی. [۵] وسائل الشّیعه، ج 27، ص 148، ح 34، ابواب صفات القاضی، باب 11، وجوب الرجوع فی القضاء و الفتوی. [۶] معجم رجال الحدیث، ج 1، ص 144، حرف الف، مورد 28، ابان بن تغلب.