آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله تعالی)
آیت الله العظمی سیّد علی حسینی سیستانی از مراجع تقلید شیعیان و استاد درس خارج فقه و اصول در نجف است. تحصیلات حوزوی را در مشهد، قم و نجف آموخت و در درس سیّد محمد حجت کوه‌کمره‌ای ، آیت‌الله العظمی بروجردی و آیت‌الله العظمی خویی حاضر شد. ایشان پس از درگذشت آیت‌الله العظمی خویی در سال ۱۴۱۳ قمری به مرجعیت رسید و در جریان تغییر نظام و تصویب قانون اساسی جدید عراق پس از صدام حسین، نقش جدی ایفا کرد.
آیت الله العظمی سیستانی در جریان حمله گروه داعش به عراق و پیشروی آنان به سمت مرکز و جنوب عراق، دفاع از کشور را واجب کفایی خواند. برخی از آثار فقهی وی مانند «قاعدة لا ضرر و لا ضرار»، در قالب تقریر منتشر شده است. بسیاری از مراکز علمی و آموزشی، کتابخانه‌ها و مراکز خدمات اجتماعی در نقاط مختلف جهان از جمله ایران، ترکیه، عراق، بریتانیا و لبنان، با مدیریت دفتر آیت‌الله العظمی سیستانی راه‌اندازی شده است.
زندگی
سید علی حسینی سیستانی، ۱۳ مرداد ۱۳۰۹ش (۹ ربیع‌الاول ۱۳۴۹ق) در مشهد زاده شد. پدرش سید محمدباقر(۱)، از عالمان شیعه و مادرش فرزند سید رضا مهربانی سرابی بود. جدّ او سید علی سیستانی، از شاگردان میرزای شیرازی در نجف بود که در سال ۱۳۱۸ قمری به مشهد بازگشت. (۲)
تحصیل؛ از مشهد تا قم و نجف
سید علی حسینی سیستانی، تحصیلات ابتدایی و مقدماتی را در مشهد گذراند و از آغاز سال ۱۳۶۰ قمری، آموختن مقدمات علوم حوزوی را آغاز کرد. ادبیات عرب را از ادیب نیشابوری، شرح لمعه و قوانین را از سید احمد مدرس یزدی، کتاب‌های سطوح عالی فقه و اصول فقه را از میرزا هاشم قزوینی، دروس فلسفه را از سیف الله ایسی میانجی، شیخ مجتبی قزوینی و میرزا مهدی اصفهانی آموخت. ایشان همچنین در درس خارج میرزا مهدی آشتیانی و میرزا هاشم قزوینی نیز حضور می‌یافت. (۳)
هجرت سه ساله به قم
سید علی حسینی سیستانی، در سال ۱۳۶۸ قمری وارد قم شد و در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله بروجردی حاضر شد. ایشان همچنین در درس سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای هم شرکت می‌کرد.
ایشان در این دوران با سید علی بهبهانی از پیروان مکتب فقهی محقق تهرانی، نامه‌نگاری‌هایی درباره قبله‌شناسی داشت و سرانجام سید علی بهبهانی در نامه‌ای که ۷ رجب ۱۳۷۰ق به سید علی سیستانی (که در آن زمان ۲۱ ساله بود) نوشت، ایشان را «عمدة العلماء و نخبة الفقهاء المدققین» خواند و ادامه بحث را به دیدار حضوری موکول کرد. (۴)
هجرت به نجف
سید علی سیستانی در سال ۱۳۷۱ قمری به نجف رفت و در مدرسه بخارایی ساکن شد و در درس خارج آیت‌الله العظمی خویی و شیخ حسین حلی حضور یافت و علاوه بر حضور طولانی در درس این دو عالم بزرگوار، از مباحث سید محسن حکیم و سید محمود حسینی شاهرودی نیز استفاده می‌کرد. (۵)
اجتهاد و مرجعیت
آیت الله العظمی سید علی سیستانی در سال ۱۳۸۰ قمری، در ۳۱ سالگی، از دو استاد خود آیت‌الله العظمی خویی و شیخ حسین حلی، گواهی اجتهاد مطلق دریافت کرد. ایشان تنها کسی بود که از شیخ حسین حلی، اجازه اجتهاد مطلق دریافت کرد. (۶) آقابزرگ تهرانی هم در نوشته‌ای در تاریخ ۱۳۸۰ قمری، توانمندی سید علی سیستانی در علم رجال و حدیث را گواهی کرده است. (۷)
آیت‌الله العظمی سیستانی، از ۵ جمادی‌الثانی ۱۴۰۹ق، به خواست استاد خود آیت‌الله العظمی خویی، امام جماعت مسجد خضرا شد؛ تا پیش از آن، آیت‌الله العظمی خویی امام جماعت مسجد خضرا بود و به دلیل بیماری، آن را به شاگرد خود واگذار کرد. سید علی سیستانی، تا آخرین جمعه ذی الحجه ۱۴۱۴ق، و تا پیش از بسته شدن این مسجد از سوی دولت عراق (در زمان صدام حسین)، امام جماعت این مسجد بود. (۸)
آیت‌الله العظمی سید علی سیستانی، پس از درگذشت آیت‌الله العظمی خویی در ۸ صفر ۱۴۱۳ قمری، به مرجعیت رسید. درگذشت سید عبدالاعلی سبزواری و سید محمدرضا گلپایگانی در سال ۱۴۱۴ قمری، و درگذشت محمدعلی اراکی و سید محمد روحانی، بر مقلّدان ایشان افزود. (۹)
آثار
از آیت‌الله العظمی سیستانی، آثاری منتشر شده و برخی از آثار و تألیفات ایشان همچنان انتشار نیافته است. برخی از این موارد که بیشتر فتاوا و تقریرات درس ایشان است، عبارتند از:
منهاج الصالحین، حاوی فتاوای سید علی سیستانی، در سه جلد، سال ۱۳۱۵ قمری در قم چاپ شد.
منهاج الصالحین، کتاب سید محسن حکیم است که آیت‌الله العظمی خویی، فتاوای خود را بر اساس آن و با افزودن ابواب و فصولی به آن منتشر کرد و پس از او، شاگردش سید علی سیستانی هم همین رویه را ادامه داد. تاریخ نگارش مقدمه این کتاب از سوی آیت‌الله العظمی سیستانی، ۲۰ ذی‌الحجه ۱۴۱۳ق است. (۱۰)
قاعدة لا ضرر و لا ضرار، تقریر درس فقه آیت‌الله العظمی سیستانی که توسط سید محمدرضا سیستانی نوشته و در سال ۱۴۱۴ قمری چاپ شده است. (۱۱)
اختلاف الحدیث، تقریرات درس حدیثی آیت‌الله العظمی سیستانی در سال ۱۳۹۶ق که به قلم سید هاشم هاشمی از شاگردان ایشان نوشته شده و به صورت غیر رسمی در ۱۹۵ صفحه منتشر شده است. این جزوه نشان می‌دهد که رویکرد سید علی سیستانی در رفع اختلاف احادیث، بیش و پیش از آنکه مبتنی بر تعادل و تراجیح باشد، بازشناسی منشأ پیدایش اختلاف در احادیث است. (۱۲)
العروة الوثقی، حاوی تعلیقات آیت‌الله العظمی سیستانی بر کتاب آیت‌الله العظمی سید محمد کاظم طباطبایی یزدی که چاپ دوم آن در سال ۱۴۳۱ قمری در بیروت منتشر شده است. این کتاب دو جلد است. (۱۳)
الرافد فی علم الاصول، تألیف سید منیر سید عدنان القطیفی، تقریر درس اصول آیت‌الله العظمی سیستانی است که در یک جلد به زبان عربی منتشر شده و حاوی ارزش و جایگاه علم اصول در مکتب امامیه، ادوار فکر اصولی و مواردی از این دست است. (۱۴)
توضیح المسائل جامع که این مجموعه شامل چهار جلد مباحث فقهی از قرار ذیل است:
جلد ۱:
یادگیری احکام الهی، تکلیف و بلوغ، تقلید، آب ها، تخلّی، نجاسات، مطهّرات، ظرف ها، وضو، قرآن و اسماء متبرکه، غسل، احکام بانوان، اموات، تیمّم، نماز.
جلد۲:
روزه، اعتکاف، حج، امر به معروف و نهی از منکر، خمس، زکات، کفّارات، قسم و نذر و عهد، تذکیه حیوانات، خوردن و آشامیدن.
جلد۳:
معاملات حرام و باطل، خرید و فروش، اجاره و سایر قرار دادها، صلح، دَین و قرض و مسائل ملحق به آن، وکالت، ودیعه، عاریه، هبه، صدقه، زمین های موات، مشترکات، مال پیداشده، غصب، اقرار، حجر.
جلد۴:
روابط زن و مرد (نگاه و پوشش و لمس و…)، ازدواج، طلاق، پزشک، وقف، وصیّت، ارث، دیات، بانک ها و مؤسسات مالی، راه های رهایی از ربا، بیمه، بورس.
شاگردان
از جمله شاگردان برجسته ایشان
سید محمدرضا سیستانی
سید هاشم هاشمی
مهدی مروارید.
اقامه نماز بر پیکر آیت‌الله العظمی خویی
پس از درگذشت آیت‌الله العظمی خویی، آیت الله سید علی سیستانی که از مهمترین شاگردان وی بود، نماز میّت را اقامه کرد.
فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی
مشارکت در تغییر نظام و قوانین عراق
آیت الله العظمی سیستانی، پس از حمله نیروهای آمریکایی به عراق و برانداختن دولت صدام حسین، هیچ گاه خواهان مقاومت در برابر سقوط صدام نشد. گرچه همواره از پذیرفتن مقامات آمریکایی مانند جی گارنر و پل برمر پرهیز می‌کرد. او همچنین نقش کلیدی در تشویق مردم برای شرکت در انتخابات‌های مختلف برای تأسیس نظام جدید و تدوین قوانین جدید حاکم بر عراق داشت. (۱۵)
حل نزاع مقتدا صدر و نیروهای امریکایی و عراقی
توقیف روزنامه الحوزه که مواضع اسلامی و ضدامریکایی مقتدی صدر در آن منتشر می‌شد، (۱۶) در سال ۱۳۸۳ش، منجر به آغاز درگیری نظامی شبه‌نظامیان جیش المهدی با نیروهای امریکایی حاضر در عراق شد. (۱۷) این بحران منجر به ورود تانک‌های ارتش امریکا به کربلا و درگیری بین نیروهای امریکایی و طرفداران مقتدی صدر در شهرهای کربلا، نجف و کوفه شد و ده‌ها تن در جریان این درگیری‌ها کشته شدند. (۱۸) درگیری‌های متعدد بین سپاه جیش المهدی، نیروهای امریکایی و همچنین نیروهای عراقی، در اردیبهشت تا مرداد ۱۳۸۳ ادامه یافت و منجر به محاصره شهر نجف، وارد شدن آسیب به حرم امام علی (علیه السلام)، کشته شدن ده‌ها تن از ساکنان شهرهای شیعه‌نشین عراق، و سنگر گرفتن نیروهای جیش المهدی در حرم امام علی (علیه السلام) شد. (۱۹) (۲۰) این بحران، سرانجام با ورود آیت الله العظمی سیستانی و طرح ایشان برای حل مسالمت‌آمیز مسئله، ۶ شهریور ۱۳۸۳ش پایان یافت. در این جریان، مسئولیت اداره حرم امام علی (علیه السلام) و مسجد کوفه، به مرجعیت واگذار شد. (۲۱)
فتوای جهاد علیه داعش
آیت الله العظمی سیستانی، پس از سقوط موصل در عراق و پیشروی گروه داعش به سوی مرکز و جنوب عراق، دفاع از کشور، ملت و مقدسات را واجب کفایی خواند و از شهروندانی که توانایی حمل سلاح و مبارزه با تروریست‌ها را دارند خواست به نیروهای امنیتی بپیوندند. (۲۳) این خواسته آیت‌الله العظمی سیستانی که از سوی عبدالمهدی کربلایی، امام جمعه کربلا و نماینده سید علی سیستانی اعلام شد، گرچه یک فتوا نبود، (۲۴) اما بنابر تحلیل‌ها، کارکرد فتوا را داشت و موجب شد بسیاری به صفوف مبارزه با داعش بپیوندند. (۲۵) (۲۶)
ملاقات پاپ فرانسیس در منزل
پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان در جریان سفر به عراق، شنبه ۱۶ اسفند ۱۳۹۹ش به منزل آیت‌الله العظمی سیستانی در نجف اشرف رفت و با ایشان ملاقات کرد. (۲۷) آیت‌الله العظمی سیستانی در این دیدار درباره رنج‌های بسیاری از انسان‌ها در سرزمین‌های گوناگون و ظلم، سرکوب، فقر، سرکوب دینی و فکری و محرومیت از آزادی‌های اصلی و نبود عدالت اجتماعی به‌خصوص در منطقه خاورمیانه که دچار جنگ و خشونت است، سخن گفت و به تحریم‌های اقتصادی و آوارگی‌های اجباری در این منطقه و فلسطین پرداخت. (۲۸)
جمعی از اعضای مجلس اعلای اسلامی عراق، در جریان سفر به ایران با حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب دیدار کردند. حضرت آیت الله خامنه ای در این دیدار تأکید کردند:
مجلس اعلا گوهری ارزشمند است که در دستان شما قرار دارد و من امیدوارم از تمام توان خود برای حفظ آن استفاده کنید.
ایشان در ادامه سخنان خود با اشاره به جایگاه مهم مرجعیت در عراق فرمودند:
قدر آیت الله سیستانی را به خوبی بدانید و به توصیه های ایشان عمل کنید. (۲۹)
دیدگاه آیت الله العظمی سیستانی پیرامون جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری
در سفر محمد جواد ظریف به عراق و دیدار وی با آیت الله سیستانی، این مرجع تقلید خطاب به وزیر خارجه کشورمان فرمود:
اقتدار امروز شما مرهون رهبری هوشمند ایران اسلامی است. مشکلات کنونی عراق هم ناشی از نداشتن رهبری چون حضرت آیت الله خامنه ای است. قدر رهبری عزیز خود را بدانید. من هر روز برای ایشان دعا می کنم. (۳۰)
حجة الاسلام تکیه ای می گوید:
به همراه هیأت امنای ساخت و انتقال ضریح جدید امام حسین (علیه السلام)؛ به عتبات که مشرّف شده بودیم، بعد از نصب ضریح جدید امام حسین (علیه السلام)؛ به نجف اشرف رفتیم و خدمت آیت الله سیستانی (سلمه الله) رسیدیم تا گزارشی از کارهای انجام شده ارائه نماییم. در این دیدار حضرت آیت الله سیستانی فرمودند:
دو دعا را بنده هیچگاه در نمازشب ترک نمی کنم، دعا به نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، دعا به شخص آیت الله خامنه ای (دام ظله)
سپس ایشان ادامه دادند:
اگر نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران آسیب ببیند، دیگر اثری از تشیع باقی نخواهد ماند و اگر مویی از سر آیت الله خامنه ای کم بشود، عمامه از سر ما می رود. (۳۱)
متن رهبر معظم انقلاب اسلامی به آيت‌الله سيستانی:
بسم‌الله الرحمن الرحيم
حضرت آيت‌الله آقای حاج سيد علی سيستانی دامت بركاته
خبر عارضه‌ی كسالت جنابعالی موجب نگرانی شديد گرديد.
از خداوند متعال مسئلت می كنم كه شفاء و عافيت عاجل به آن جناب مرحمت فرمايد و سلامت آن وجود محترم را كه تكيه گاه معنوی ملت عراق می باشيد به شما برگرداند.
جنابعالی همواره در طول سال های متمادی پشتيبان استوار معنوی و روحی برای آن ملت مظلوم بوده‌ايد و امروز هم عليرغم خواست دشمنان و نظر بد انديشان، همانگونه است و دعا برای شما، دعا برای سعادت ملت عراق است. از خداوند متعال دفع شر بيگانگان و اشغالگران ظالم و متجاوز را از ملت مسلمان عراق و همه‌ی ملت های مسلمان مسئلت می كنم. (۳۲)
سيد علی خامنه‌ای
۱۳۸۳/۵/۲۱
پانویس
۱) مرحوم آیت الله سید محمد باقر مجتهد سیستانی، پدر آیت الله العظمی حاج سید علی سیستانی، دامت برکاته، در مشهد مقدّس، برای آن که به محضر امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) شرفیاب شود، ختم زیارت عاشورا را چهل جمعه، هر هفته در مسجدی از مساجد شهر آغاز می کند.
ایشان می فرمود: «در یکی از جمعه های آخر، ناگهان، شعاع نوری را مشاهده کردم که از خانه ای نزدیک به آن مسجدی که من در آن مشغول به زیارت عاشورا بودم، می تابید. حال عجیبی به من دست داد و از جای برخاستم و به دنبال آن نور، به در آن خانه رفتم. خانه کوچک و فقیرانه ای بود که از درون آن، نور عجیبی می تابید.
در زدم. وقتی در را باز کردند، مشاهده کردم که حضرت ولی عصر امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ، در یکی از اتاق های آن خانه، تشریف دارند و در آن اتاق، جنازه ای را مشاهده کردم که پارچه ای سفید روی آن کشیده بودند.
وقتی که من وارد شدم و اشک ریزان سلام کردم، حضرت، به من فرمودند: «چرا این گونه به دنبال من می گردی و این رنج ها را متحمّل می شوی؟! مثل این باشید (اشاره به آن جنازه کردند) تا من به دنبال شما بیایم.» بعد فرمود: «این، بانویی است که در دوره بی حجابی (دوران رضا خان پهلوی)، هفت سال از خانه بیرون نیامد تا مبادا نامحرم او را ببیند.
شیفتگان حضرت مهدى (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، ج۳، ص۱۵۸. و نیز ر.ک: عنایات حضرت مهدى (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ص ۳۶۱- ۳۷۰.
۲) زندگی‌نامه آیت‌الله سیستانی، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۳) زندگی‌نامه آیت‌الله سیستانی، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۴) زندگی‌نامه آیت‌الله سیستانی، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۵) زندگی‌نامه آیت‌الله سیستانی، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۶) زندگی‌نامه آیت‌الله سیستانی، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۷) زندگی‌نامه آیت‌الله سیستانی، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۸) زندگی‌نامه آیت‌الله سیستانی، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۹) زندگی‌نامه آیت‌الله سیستانی، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۱۰) سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۵.
۱۱) سیستانی، قاعدة لا ضرر و لا ضرار، قم، ۱۴۱۴ق.
۱۲) آیت‌الله العظمی سیستانی و اختلاف الحدیث، سایت مباحثات.
۱۳) یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۳۱ق.
۱۴) سیستانی، الرافد فی علم الاصول، ۱۴۱۴ق.
۱۵) مجتمع مسکونی ثامن الحجج (علیه السلام) ـ مشهد، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۱۶) مجتمع مسکونی امام هادی (علیه السلام) ـ قم، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۱۷) مدرسه علامه بلاغی ـ نجف اشرف، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۱۸) مدرسه دینی نجم الائمه ـ نجف اشرف، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۱۹) مدرسه قرآنی ـ کربلا، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۲۰) مدرسه حضرت رقیه (سلام الله علیها) برای ایتام ـ کربلا، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۲۱) درمانگاه خیریه امام صادق (علیه السلام) – قم، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۲۲) درمانگاه خیریه امام حسن مجتبی (علیه السلام) ـ ایلام، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۲۳) درمانگاه تخصصی امام حسین (علیه السلام) ـ کربلا، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۲۴) مرکز تخصصی و فوق تخصصی چشم پزشکی جواد الائمه (علیه السلام) ـ قم، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۲۵) مؤسسه رفاه اجتماعی العین، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
۲۶) فقیهی برای همه اعصار، سایت دین‌آنلاین.
۲۷) شیعه با وجود آیت‌الله سیستانی احساس عزت می‌کند، سایت دین‌آنلاین.
۲۸) شیعه با وجود آیت‌الله سیستانی احساس عزت می‌کند، سایت دین‌آنلاین.
۲۹) گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری «حوزه».
۳۰) مشرق.
۳۱) پایگاه عدالت خواهان ایران” به نقل از سایت افسران.
۳۲) سیات خامنه ای دات آی آر.
