احکام مجسّمه و نقاشی مطابق با فتاوای حضرت آیت الله العظمی سیستانی

احکام مجسمه و نقاشی مطابق با فتاوای حضرت آیت الله العظمی سیستانی:

مسئله: «تصاویر» سه نوع هستند که حکم هر یک از آنها، به شرح ذیل است:

الف) اگر تصویر مربوط به موجودات بی‌روح مثل گل، بوته، درخت و… باشد، نقّاشی آن – هرچند برجسته باشد – و نیز ساختن مجسّمۀ آن، اشکال ندارد.

ب) اگر تصویر موجودات روح‌دار بدون برجستگی باشد، مثل نقّاشی انسان و حیوان و طرّاحی عکس کامپیوتری، اشکال ندارد و تصاویر فتوگرافی (عکس) و تصاویر تلویزیونی معمول در زمان ما هم، همین حکم را دارد.

ج) اگر تصاویر موجودات روح‌دار، به شکل مجسّم و برجسته باشد – مثل مجسّمۀ انسان و حیوان، جنّ و فرشتگان (۱) – چنانچه تصویر کامل یا در حکم کامل (۲) باشد یا تصویر ناقص از موجود روح‌دار (۳) به حساب آید، ساختن و اجرت ساخت آنها، بنابر احتیاط لازم، حرام است و در حرام بودن ساخت آن فرقی بین سنگ، چوب، فلز، پلاستیک، گچ، پارچه، کاموا و مانند آن نیست.

مسئله:
ساخت مجسّمه یا تصویر برجستۀ بعضی از اعضای بدن – طوری که عرفاً به آن انسان یا حیوان ناقص گفته نشود، بلکه مثلاً گفته شود بعضی از اعضای بدن اوست – مانند یک سر یا یک پا یا یک دست و مثل آن، اشکال ندارد.

مسئله:
در مواردی که ساخت مجسّمه بنابر احتیاط واجب حرام است (مورد «ج» از مسألۀ اول)، خرید و فروش آنها – به خودی خود و با صرف نظر از عنوان‌های دیگر – اشکال ندارد؛ نگهداشتن آنها در منزل نیز جایز است، هرچند مکروه می‌باشد.

مسئله:
ساختن عروسک‌های اسباب بازی یا عروسک‌های نمایشی برای کودکان، گچ‌بری اشکال حیوانات، مانکن‌هایی که برای نمایش لباس به کار می‌روند، ماکِت انسان، پایه‌های تلفن یا تلویزیون یا سایر اشیاء به شکل‌های حیوانات، حکم مجسّمه را دارند.

مسئله: تکّه‌دوزی و گلدوزی اشکال موجودات روح‌دار مثل انسان و حیوانات بر روی پارچه و مانند آن، که مقداری برجستگی دارد، اگر برجستگی قابل توجّه نداشته باشد اشکال ندارد و در غیر این صورت، حکم مجسّمه را دارد و مروارید‌دوزی اشکال موجودات روح‌دار نیز در حکم ساختن مجسّمۀ آنها است.

مسئله:
در صورتی که سر مجسّمه را فرد یا کارخانه‌ای ساخته و فرد یا کارخانۀ دیگر، بدنش را بسازد و افرادی سر را به بدن متّصل ‌کنند یا آنکه همان فرد یا کارخانۀ دوّمی که بدن را می‌سازد، سر را به بدن وصل کند، ساخت بدن مجسّمه – که تصویر ناقص از موجود روح‌دار بر آن صادق است – بنابر احتیاط لازم، حرام می‌باشد و ملحق کردن سر به بدن هم بنابر احتیاط لازم، جایز نیست؛ ولی ساخت سرِ تنها، اشکال ندارد.

مسئله: کشیدن کاریکاتور اشخاص اگر مصداق هتک حرمت مؤمن و اهانت به او باشد جایز نیست، هرچند خود شخص راضی به این کار باشد؛ ولی اگر در عرف امروز، هتک و توهین به حساب نیاید، اشکال ندارد. (۴)

منابع:

(۱) یا موجودات خیالی روح‌دار مثل سیمرغ، غول.
(۲) تصویر در حکم کامل مانند تصویر برجستۀ شخص نشسته، یا تصویر برجستۀ نیم رخ از انسان یا کسی ‌که دستش را پشت سرش قرار داده است
(۳) تصویر ناقص از حیوان روح‌دار‌، مانند مجسّمه یا تصویر برجستۀ شخص دست بریده یا پا بریده یا فردی ‌که سر ندارد و در این مورد، فرق ندارد که نقص به جهت فقدان عضوی باشد که در حیات نقشی ندارد مثل دست یا پا و یا به جهت فقدان آنچه در حیات مؤثّر است، مثل سر باشد.
(۴) توضیح المسائل جامع، ج۲، ص۱۹۴ و ۱۹۵، م۴۱۸ تا ۴۲۴ / منهاج الصالحین، ج۲، کتاب التجاره، مقدمة فی المکاسب المحرّمه و ملحقاتها، ص۲۰، م۱۸