چند فرع فقهی پیرامون احکام تلفن ” به مناسبت ۲ ژوئن، روز اختراع تلفن “
۱) پاسخ سلام از طریق تلفن
اگر فرد در قالب یک ارتباط زنده مانند تماس تلفنی یا موبایل، به دیگری سلام کند، به گونهای که دو طرف، صدای یکدیگر را به هنگام گفتگو، به‌طور مستقیم دریافت می‌‌کنند، جواب سلام لازم است.
۲) استفاده از تلفن دیگری برای کار حرام
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله تعالی):
توبه و استغفار نماييد و هزينه‌اى كه به واسطه استفاده از تلفن بر صاحب آن تحميل شده را به نحوى به او برگردانيد.
۳) صله ی ارحام از طریق تلفن
صله ی رحم روش‌های گوناگون دارد و منحصر به دیدار و ملاقات حضوری نیست و انسان می‌تواند از طریق تماس تلفنی، نامه‌نگاری، ارسال پیام و مانند آن، جویا شدن از احوال فرد هرچند با واسطه یا با احسان به وی، هرچند از طریق ارسال کمک مالی در مواردی که احتیاج مالی دارد و مواردی از این قبیل، وظیفه ی صله ی رحم را انجام دهد؛
البتّه، باید ملاحظه شود گاه شیوه ی صله ی رحم بر حسب اشخاص و موارد با هم فرق می‌کند و لازم است در هر مورد «احسان» به شیوه ی معمول و متداول در همان مورد رعایت گردد؛ مثلاً گاهی خصوصیّت مورد به گونهای است که تنها جویا شدن احوال با واسطه یا سلام رساندن برای محقّق شدنِ صله ی رحمِ واجب کافی نیست و باید این امر از طریق دیگری انجام شود.
۴) اجرای صیغه ی عقد از طریق تلفن
معروف فقهاء معظم تقلید:
با رعايت شرايط، عقد دائم یا موقت از پشت تلفن مانعى ندارد؛ ولی با پيامك و نوشتن صيغه صحيح نمی باشد.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله تعالی):
طرفین عقد ازدواج، نمی توانند صیغه را از طریق تلفن بخوانند و ایجاب و قبول از طریق تلفن باشد، لذا عقد (دائم يا موقت) بصورت غير حضوری اشکال دارد و اگر بخوانند بنابراحتياط واجب در عقد دائم برای جدایی، صيغه ی طلاق با شرايط شرعی خوانده شود و در عقد موقّت، مرد باقيمانده ی مدت را ببخشد.
۵) وکالت از طریق تلفن
معروف فقهاء معظم تقلید:
اشکال ندارد.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله تعالی):
نمی توان از طریق تلفن، وکالت گرفت و عقد را خواند؛ زیرا صداهاى مشابه يكديگر فراوانند. مگر اين كه يقين قطعى پيدا كند كه گوينده، فرد مورد نظر است. ولى اگر اختلافى با هم پيدا كنند، اين قبيل عقدها در محاكم شرعى و عرفى پذيرفته نيست.
۶) بخشش باقیمانده ی عقد موقت از طریق تلفن
از طریق تلفن اشکالی ندارد و نیز از طریق پیامک اگر استناد آن به شوهر قطعی باشد، اشکالی ندارد.
۷) شنیدن صیغه ی طلاق توسط شاهد از طریق تلفن
اگر دو مرد عادل در مجلس طلاق حضور نداشته باشند ولی از طریق تلفن، بلندگو و مانند آن صیغۀ طلاق را بشنوند:
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله تعالی):
حضور فیزیکی لازم نیست؛ لکن شنیدن صیغه طلاق ولو به وسیله تلفن یا بلندگو یا اینترنت در زمان اجراى صیغه ی طلاق، شرط است.
آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله تعالی):
صحّت طلاق محلّ اشکال است و مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود. بنابراین، اگر چنین طلاقی اجرا شده، بنابر احتیاط واجب کافی نیست و دوباره صیغۀ طلاق با حضور دو مرد عادل در مجلس طلاق خوانده شود.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله تعالی):
کفایت نمی کند و دو شاهد باید در محل اجرای صیغه ی طلاق حضور داشته باشند.
۸) صحبت شهوت انگیز بین زوجین از طریق تلفن
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله تعالی):
زن و شوهر می توانند همه لذت های مشروع را از یکدیگر ببرند چه این لذت ها حضوری باشد یا از طریق ارتباط تلفنی و مجازی باشد.
شایان ذکر است اگر صِرف تماس تصویری یا تلفنی و بدون دخالت دست و یا شيئ دیگر ارضا شوند، اشکال ندارد.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله تعالی):
آنچه جایز است، ملاعبه به قصد خروج منی با همسر است و الا استمنا با هر سببی حاصل شود، حرام است و هر نوع صحبت تلفنی اگر به قصد خروج منی صورت گیرد، حکم استمناء را دارد.
۹) عدم پاسخ زوجه به تلفن زوج
آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله تعالی):
اگر تماس به خاطر لذت بردن جنسی و زناشویی نباشد، پاسخ ندادن به تلفن مصداق عدم تمکین نیست. ولی اگر تماس به خاطر لذت بردن جنسی و زناشویی باشد و این زن بداند برای این غرض بوده و عذری هم برای عدم پاسخگویی نداشته باشد، در صدق عدم تمکین به شوهر اشکال است؛ لذا رعایت مقتضای احتیاط به پاسخگویی ترک نشود. (بنابر احتیاط واجب زوجه پاسخ دهد. و اگر پاسخ نداد، بنابر احتیاط واجب زوج آثار نشوز را بار نکند و نفقه را بدهد).
آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله تعالی):
آنچه جایز است ملاعبه به قصد خروج منی با همسر است و الا استمنا با هر سببی حاصل شود، حرام است و هر نوع صحبت تلفنی اگر به قصد خروج منی صورت گیرد، حکم استمناء را دارد؛ لذا اگر تماس تلفنی با این قصد بوده، پاسخ ندادن ترک تمکین محسوب نمی شود.
۱۰) ارتباط تلفنی با نامحرم
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله تعالی):
بطور کلی ارتباط تلفنی با نامحرم که مستلزم مفسده و یا خوف وقوع در حرام می باشد، جایز نیست.
آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله تعالی):
صحبت کردن و گفتگوی زن و مرد، با رعایت شرایط ذیل جایز است:
الف) با شهوت و لذّت جنسی – هرچند درجه ی خفیف احساس جنسى – همراه نباشد.
ب) این ترس و خوف وجود نداشته باشد که فرد با صحبت کردن مبتلا به گناه شود.
ج) همراه با مطالب عاشقانه یا نکات غیر اخلاقی و فساد انگیز نباشد. البتّه، تبادل مطالب عاشقانه چنانچه مفسده ای به دنبال نداشته باشد، بنابر احتیاط واجب جایز نیست و اگر مفسده داشته باشد، بنابر فتویٰ حرام است.
د) زن صداى خود را طوری رقیق و نازک نکند که معمولاً برای شنونده تحریک کننده است.
شایان ذکر است، موارد فوق شامل گفتگو با محارم نیز می باشد.
نکته: حکم مذکور در مورد هر گونه صحبت یا ارتباط غیرحضوری با جنس مخالف، مانند تماس تلفنی، نامه‌نگاری، ارتباط از طریق شبکه های اجتماعی، چت کردن، ارسال پیامک و ایمیل نیز می‌شود.
۱۱) نجاست و طهارت تلفن
اگر اطمینان به سرایت نجاست به تلفن دارید، نجس محسوب می شود و راهی جز طهارت با آب وجود ندارد. در هر صورت طهارت چنین اشیایی لازم نیست؛ ولی باید مسائل مربوط به طهارت و نجاست رعایت شود.
۱۲) محمول بودن تلفن نجس در نماز
به طور كلى اگر لباس‌های کوچک نمازگزار مانند جوراب و دستکش و عرقچین که با آنها نمی‌توان عورت را پوشانید و نیز انگشتر و دستبند و امثال آن، با نجاستی تماس پیدا کند و نجس شود، نماز خواندن با آن اشکال ندارد و همچنین اشیائی از قبیل تلفن همراه، دستمال، کلید و… که همراه انسان است اگر نجس باشد، نماز اشکال ندارد. البتّه باید در نظر داشت که نجاست آن با رطوبتِ سرایت کننده به بدن یا لباس نمازگزار که پاک بودن آن لازم است، سرایت نکند.
۱۳) اسماء متبرکه در صفحه ی تلفن همراه
لمس قرآن و اسماء متبرکه از صفحه ی تلفن همراه، تبلت و مانند آن بدون وضو جایز است؛ زیرا روی صفحه ی LCD (صفحه‌ای که تصویر روی آن تشکیل می شود)، صفحه ی دیگری قرار دارد که اصطلاحاً به آن تاچ (Touch) می گویند و علاوه بر آن در معمول گوشی ها، یک لایه ی محافظ به نام گلس (Glass) وجود دارد که روی تاچ چسبیده شده است. بنابراین، لمس به‌طور مستقیم صورت نگرفته و از روی حائل است.
۱۴) افتادن تلفن همراه حاوی نرم افزار قرآن در مستراح
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله تعالی):
وظيفه‌اى ندارد و توجه داشته باشيد موبايل حکم قرآن را ندارد.
آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله تعالی):
اگر هتک محسوب شود، خارج کردن لازم است.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله تعالی):
حتی الامکان آن را خارج کنند.
۱۵) شکستن نماز برای تلفن ضروری
شکستن نماز برای پاسخ به تلفن یا بیسیم در صورت ضرورت اشکال ندارد.
۱۶) تجسس در زندگی دیگران از طریق شنود و تلفن
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله تعالی):
به طور کلی، تجسس در امور دیگران چه از طریق تلفن یا غیر آن فی نفسه حرام است؛ مگر به مقدار ضرورت و با مجوز قانونی انجام شود.
آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله تعالی):
تجسس جایز نیست و حکم بقیه ی محرمات را دارد؛ مگر با وجود ضرورت شرعی، که شارع راضی به ترک آن نیست.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله تعالی):
تجسس تنها در آنچه مربوط به سرنوشت جامعه و امنیت و حفظ جان مردم و امثال آن است، جایز می باشد و اضافه بر آن جایز نیست.
۱۷) ضبط مکالمات تلفنی
موارد مختلف است، اگر مصداق افشای اسرار یا ترویج باطل و امثال آن باشد، جایز نیست و در موارد دیگر نیز، احتیاط در ترک این کار است؛ مگر از قرائن و شواهد احراز شود که رضايت دارد.
آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله تعالی):
ضبط مکالمات تلفنی افراد در هنگام گفتگو، به خودی خود اشکال ندارد و لازم نیست از طرف مقابل اجازه گرفته شود، ولی پخش یا انتشار آنها و به اطلاع دیگران رساندن، اگر اهانت به مؤمن یا افشای اسرار یا غیبت او یا عنوان حرام دیگری محسوب شود، جایز نیست؛ مگر آنکه برای این امر مجوّز شرعی داشته باشد؛ مانند اینکه در تزاحم با واجب شرعی که از نظر اهمیّت برابر یا مهم‌تر از آن است باشد، طوری که پیشگیری از آن، راهی جز انتشار آن نداشته باشد و در این مورد هم، باید به مقدار ضرورت بسنده نمود.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله تعالی):
هرگاه بدون رضایت و اطلاع طرف مقابل ضبط کند، اشکال دارد.
۱۸) استفاده ی شخصی از تلفن اداره
استفاده ی شخصی از اموال بيت المال جايز نيست و موجب ضمان است؛ مگر آنکه استفاده از اموال بيت المال با اذن مسئول مربوطه باشد كه شرعاً و قانوناً حقّ اذن دادن داشته باشد.
۱۹) پاسخ به تلفن بیت المال
اگر کسی از تلفن اداره که حق استفاده ی شخصی ندارد با ما تماس بگیرد:
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله تعالی):
کسی که با تلفن بیت المال تماس گرفته، مکلف در برابر وی وظیفه ای ندارد و می تواند تلفن را جواب دهد.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله تعالی):
پاسخ دادن مانعی ندارد؛ اما با زبان خوش نهی از منکر نمایید.
۲۰) صحبت با تلفن شخصی در ساعات اداری
اگر موجب تضییع حقوق ارباب رجوع یا خلاف قوانین و مقررات باشد، جایز نیست.
۲۱) خیار مجلس در معامله ی تلفنی
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله تعالی):
خیار مجلس مخصوص بیع است و در مواردی که دو طرف معامله با هم ارتباط مستقیم دارند ــ هر چند به وسیلۀ رسانه های مجازی یا مخابرات ــ مجلس صدق می کند و خیار مجلس باقی است، اما در مواردی که ارتباط مستقیم نیست، مجلس صادق نیست و خیار مجلس وجود ندارد.
آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله تعالی):
اگر خرید و فروش، تلفنی انجام شود، باز هم خیار مجلس جاری است. بنابراین، تا وقتی که ارتباط تلفنی برقرار باشد، دو طرف می توانند معامله را فسخ نمایند.
۲۲) مستثنیات دَین بودن تلفن
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله تعالی):
تلفن منزل یا تلفن همراه اگر مورد ضرورت زندگى باشد، جزء مستثنيات بدهى است.
آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله تعالی):
«مستثنیات دَین» عبارتند از خانه ی محل سکونت، لباس مورد احتیاج ــ هرچند لباس‌های زینتی باشد ــ سایر کالاهای مورد نیاز مانند لوازم و اثاث منزل، کتاب، وسیله ی نقلیه و غیر آن.
به‌طور کلّی، ملاک مستثنیات دَین ــ چه در موارد فوق و چه در غیر آن ــ اموالی است که فرد بر حسب حال و شأنش به آن احتیاج دارد، طوری که اگر آنها را بفروشد یا به طلبکار بدهد، در حَرَج (زحمت و مضیقه ی زیاد که معمولاً قابل تحمّل نیست) قرار می‌گیرد، یا نداشتن آنها عرفاً کسر شأن وی محسوب شده و موجب صدمه ی آبرویی او می‌گردد.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله تعالی):
خانه، وسایل مورد نیاز خانه، لباس، وسیله ی نقلیه و مانند آن جزء مستثنیات دَین هستند.
