چند فرع فقهی پیرامون احکام تلفن ” به مناسبت ۲ ژوئن، روز اختراع تلفن “
۱) پاسخ سلام از طریق تلفن:
اگر فرد در قالب یک ارتباط زنده مانند تماس تلفنی یا موبایل، به دیگری سلام کند، به‌گونه‌ای که دو طرف، صدای یکدیگر را به هنگام گفتگو، به طورمستقیم دریافت می‌‌کنند، جواب سلام لازم است.
۲) استفاده از تلفن دیگری برای کار حرام:
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (حفظه‌الله تعالی):
توبه و استغفار نمایید و هزینه‌ای که به‌واسطه استفاده از تلفن بر صاحب آن تحمیل شده را به نحوی به او برگردانيد.
۳) صله‌ی ارحام از طریق تلفن:
صله‌ی رحم روش‌های گوناگون دارد و منحصر به دیدار و ملاقات حضوری نیست و انسان می‌تواند از طریق تماس تلفنی، نامه‌نگاری، ارسال پیام و مانند آن، جویا شدن از احوال فرد هرچند باواسطه یا با احسان به وی، هرچند از طریق ارسال کمک مالی در مواردی که احتیاج مالی دارد و مواردی ازاین‌قبیل، وظیفه‌ی صله‌ی رحم را انجام دهد؛ البتّه، باید ملاحظه شود گاه شیوه‌ی صله‌ی رحم بر حسب اشخاص و موارد با هم فرق می‌کند و لازم است در هر مورد «احسان» به شیوه‌ی معمول و متداول در همان مورد رعایت گردد؛ مثلاً گاهی خصوصیّت مورد به‌گونه‌ای است که تنها جویا شدن احوال باواسطه یا سلام رساندن برای محقّق شدنِ صله‌ی رحمِ واجب کافی نیست و باید این امر از طریق دیگری انجام شود.
۴) اجرای صیغه‌ی عقد از طریق تلفن:
معروف فقهاء معظم تقلید:
با رعایت شرايط، عقد دائم یا موقت از پشت تلفن مانعى ندارد؛ ولی با پيامك و نوشتن صيغه صحيح نمی باشد.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی (حفظه‌الله تعالی):
طرفین عقد ازدواج، نمی‌توانند صیغه را از طریق تلفن بخوانند و ایجاب و قبول از طریق تلفن باشد، لذا عقد (دائم یا موقت) به‌صورت غیرحضوری اشکال دارد و اگر بخوانند بنا بر احتیاط واجب در عقد دائم برای جدایی، صیغه‌ی طلاق با شرایط شرعی خوانده شود و در عقد موقّت، مرد باقیمانده‌ی مدت را ببخشد.
۵) وکالت از طریق تلفن:
معروف فقهاء معظم تقلید:
اشکال ندارد.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی (حفظه‌الله تعالی):
نمی‌توان از طریق تلفن، وکالت گرفت و عقد را خواند؛ زیرا صداهای مشابه یکدیگر فراوانند. مگر این که یقین قطعی پیدا کند که گوینده، فرد مورد نظراست. ولی اگر اختلافی با هم پیدا کنند، این قبیل عقدها در محاکم شرعی و عرفی پذیرفته نيست.
۶) بخشش باقیمانده‌ی عقد موقت از طریق تلفن:
از طریق تلفن اشکالی ندارد و نیز از طریق پیامک اگر استناد آن به شوهر قطعی باشد، اشکالی ندارد.
۷) شنیدن صیغه‌ی طلاق توسط شاهد از طریق تلفن:
اگر دو مرد عادل در مجلس طلاق حضور نداشته باشند ولی از طریق تلفن، بلندگو و مانند آن صیغۀ طلاق را بشنوند:
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (حفظه‌الله تعالی):
حضور فیزیکی لازم نیست؛ لکن شنیدن صیغه طلاق ولو به‌وسیله تلفن یا بلندگو یا اینترنت در زمان اجرای صیغه‌ی طلاق، شرط است.
آیت‌الله‌العظمی سیستانی (حفظه‌الله تعالی):
صحّت طلاق محلّ اشکال است و مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود. بنابراین، اگر چنین طلاقی اجرا شده، بنابر احتیاط واجب کافی نیست و دوباره صیغۀ طلاق با حضور دو مرد عادل در مجلس طلاق خوانده شود.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی (حفظه‌الله تعالی):
کفایت نمی‌کند و دو شاهد باید در محل اجرای صیغه‌ی طلاق حضور داشته باشند.
۸) صحبت شهوت‌انگیز بین زوجین از طریق تلفن:
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (حفظه‌الله تعالی):
زن و شوهر می‌توانند همه لذت‌های مشروع را از یکدیگر ببرند چه این لذت‌ها حضوری باشد یا از طریق ارتباط تلفنی و مجازی باشد.
شایان‌ذکر است اگر صِرف تماس تصویری یا تلفنی و بدون دخالت دست و یا شیئ دیگر ارضا شوند، اشکال ندارد.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی (حفظه‌الله تعالی):
آنچه جایز است، ملاعبه به‌قصد خروج منی با همسر است و الا استمنا با هر سببی حاصل شود، حرام است و هر نوع صحبت تلفنی اگر به‌قصد خروج منی صورت گیرد، حکم استمناء را دارد.
۹) عدم پاسخ زوجه به تلفن زوج:
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (حفظه‌الله تعالی):
اگر زوجه بداند تماس تلفنی به جهت لذت جنسی است، درصورتی‌که حرجی برای او نداشته باشد باید پاسخ بدهد.
آیت‌الله‌العظمی سیستانی (حفظه‌الله تعالی):
اگر تماس به‌خاطر لذت‌بردن جنسی و زناشویی نباشد، پاسخ‌ندادن به تلفن مصداق عدم تمکین نیست. ولی اگر تماس به‌خاطر لذت‌بردن جنسی و زناشویی باشد و این زن بداند برای این غرض بوده و عذری هم برای عدم پاسخگویی نداشته باشد، در صدق عدم تمکین به شوهر اشکال است؛ لذا رعایت مقتضای احتیاط به پاسخگویی ترک نشود. (بنابر احتیاط واجب زوجه پاسخ دهد و اگر پاسخ نداد، بنابر احتیاط واجب زوج آثار نشوز را بار نکند و نفقه را بدهد.)
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی (حفظه‌الله تعالی):
آنچه جایز است ملاعبه به قصد خروج منی با همسر است و الا استمنا با هر سببی حاصل شود، حرام است و هر نوع صحبت تلفنی اگر به‌قصد خروج منی صورت گیرد، حکم استمناء را دارد؛ لذا اگر تماس تلفنی با این قصد بوده، پاسخ‌ندادن ترک تمکین محسوب نمی‌شود.
۱۰) ارتباط تلفنی با نامحرم:
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (حفظه‌الله تعالی):
به‌طورکلی ارتباط تلفنی با نامحرم که مستلزم مفسده و یا خوف وقوع در حرام می‌باشد، جایز نیست.
آیت‌الله‌العظمی سیستانی (حفظه‌الله تعالی):
صحبت‌کردن و گفتگوی زن و مرد، با رعایت شرایط ذیل جایز است:
الف. با شهوت و لذّت جنسی ـ هرچند درجه‌ی خفیف احساس جنسی ـ همراه نباشد.
ب. این ترس و خوف وجود نداشته باشد که فرد با صحبت‌کردن مبتلا به گناه شود.
ج. همراه با مطالب عاشقانه یا نکات غیراخلاقی و فساد انگیز نباشد. البتّه، تبادل مطالب عاشقانه چنانچه مفسده‌ای به دنبال نداشته باشد، بنابر احتیاط واجب جایز نیست و اگر مفسده داشته باشد، بنابر فتویٰ حرام است.
د. زن صدای خود را طوری رقیق و نازک نکند که معمولاً برای شنونده تحریک‌کننده است.
شایان‌ذکر است، موارد فوق شامل گفتگو با محارم نیز می‌باشد.
نکته: حکم مذکور در مورد هرگونه صحبت یا ارتباط غیرحضوری با جنس مخالف، مانند تماس تلفنی، نامه‌نگاری، ارتباط از طریق شبکه‌های اجتماعی، چت کردن، ارسال پیامک و ایمیل نیز می‌شود.
۱۱) نجاست و طهارت تلفن:
اگر اطمینان به سرایت نجاست به تلفن دارید، نجس محسوب می‌شود و راهی جز طهارت با آب وجود ندارد. درهرصورت طهارت چنین اشیایی لازم نیست؛ ولی باید مسائل مربوط به طهارت و نجاست رعایت شود.
۱۲) محمول بودن تلفن نجس در نماز:
به‌طورکلی اگر لباس‌های کوچک نمازگزار مانند جوراب و دستکش و عرقچین که با آنها نمی‌توان عورت را پوشانید و نیز انگشتر و دستبند و امثال آن، با نجاستی تماس پیدا کند و نجس شود، نمازخواندن با آن اشکال ندارد و همچنین اشیائی از قبیل تلفن همراه، دستمال، کلید و… که همراه انسان است اگر نجس باشد، نماز اشکال ندارد. البتّه باید در نظر داشت که نجاست آن با رطوبتِ سرایت‌کننده به بدن یا لباس نمازگزار که پاک بودن آن لازم است، سرایت نکند.
۱۳) اسماء متبرکه در صفحه‌ی تلفن همراه:
لمس قرآن و اسماء متبرکه از صفحه‌ی تلفن همراه، تبلت و مانند آن بدون وضو جایز است؛ زیرا روی صفحه‌ی LCD (صفحه‌ای که تصویر روی آن تشکیل می‌شود)، صفحه‌ی دیگری قرار دارد که اصطلاحاً به آن تاچ (Touch) می‌گویند و علاوه بر آن در معمول گوشی‌ها، یک‌لایه‌ی محافظ به نام گلس (Glass) وجود دارد که روی تاچ چسبیده شده است. بنابراین، لمس به طور مستقیم صورت نگرفته و از روی حائل است.
۱۴) افتادن تلفن همراه حاوی نرم‌افزار قرآن در مستراح:
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (حفظه‌الله تعالی):
وظیفه‌ای ندارد و توجه داشته باشید موبایل حکم قرآن را ندارد.
آیت‌الله‌العظمی سیستانی (حفظه‌الله تعالی):
اگر هتک محسوب شود، خارج‌کردن لازم است.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی (حفظه‌الله تعالی):
حتی‌الامکان آن را خارج کنند.
۱۵) شکستن نماز برای تلفن ضروری:
شکستن نماز برای پاسخ به تلفن یا بیسیم در صورت ضرورت اشکال ندارد.
۱۶) تجسس در زندگی دیگران از طریق شنود و تلفن:
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (حفظه‌الله تعالی):
به‌طورکلی، تجسس در امور دیگران چه از طریق تلفن یا غیر آن فی‌نفسه حرام است؛ مگر به مقدار ضرورت و با مجوز قانونی انجام شود.
آیت‌الله‌العظمی سیستانی (حفظه‌الله تعالی):
تجسس جایز نیست و حکم بقیه‌ی محرمات را دارد؛ مگر با وجود ضرورت شرعی، که شارع راضی به ترک آن نیست.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی (حفظه‌الله تعالی):
تجسس تنها در آنچه مربوط به سرنوشت جامعه و امنیت و حفظ جان مردم و امثال آن است، جایز می‌باشد و اضافه بر آن جایز نیست.
۱۷) ضبط مکالمات تلفنی:
موارد مختلف است، اگر مصداق افشای اسرار یا ترویج باطل و امثال آن باشد، جایز نیست و در موارد دیگر نیز، احتیاط در ترک این کار است؛ مگر از قرائن و شواهد احراز شود که رضایت دارد.
آیت‌الله‌العظمی سیستانی (حفظه‌الله تعالی):
ضبط مکالمات تلفنی افراد در هنگام گفتگو، به‌خودی‌خود اشکال ندارد و لازم نیست از طرف مقابل اجازه گرفته شود، ولی پخش یا انتشار آنها و به اطلاع دیگران رساندن، اگر اهانت به مؤمن یا افشای اسرار یا غیبت او یا عنوان حرام دیگری محسوب شود، جایز نیست؛ مگر آنکه برای این امر مجوّز شرعی داشته باشد؛ مانند اینکه در تزاحم با واجب شرعی که از نظر اهمیّت برابر یا مهم‌تر از آن است باشد، طوری که پیشگیری از آن، راهی جز انتشار آن نداشته باشد و در این مورد هم، باید به مقدار ضرورت بسنده نمود.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی (حفظه‌الله تعالی):
هرگاه بدون رضایت و اطلاع طرف مقابل ضبط کند، اشکال دارد.
۱۸) استفاده‌ی شخصی از تلفن اداره:
استفاده‌ی شخصی از اموال بیت‌المال جایز نیست و موجب ضمان است؛ مگر آنکه استفاده از اموال بیت‌المال با اذن مسئول مربوطه باشد که شرعاً و قانوناً حقّ اذن دادن داشته باشد.
۱۹) پاسخ به تلفن بیت‌المال:
اگر کسی از تلفن اداره که حق استفاده‌ی شخصی ندارد با ما تماس بگیرد:
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (حفظه‌الله تعالی):
کسی که با تلفن بیت‌المال تماس گرفته، مکلف در برابر وی وظیفه‌ای ندارد و می‌تواند تلفن را جواب دهد.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی (حفظه‌الله تعالی):
پاسخ‌دادن مانعی ندارد؛ اما با زبان خوش نهی‌ازمنکر نمایید.
۲۰) صحبت با تلفن شخصی در ساعات اداری:
اگر موجب تضییع حقوق ارباب‌رجوع یا خلاف قوانین و مقررات باشد، جایز نیست.
۲۱) خیار مجلس در معامله‌ی تلفنی:
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (حفظه‌الله تعالی):
خیار مجلس مخصوص بیع است و در مواردی که دو طرف معامله با هم ارتباط مستقیم دارند ــ هرچند به‌وسیلهٔ رسانه‌های مجازی یا مخابرات ــ مجلس صدق می‌کند و خیار مجلس باقی است، اما در مواردی که ارتباط مستقیم نیست، مجلس صادق نیست و خیار مجلس وجود ندارد.
آیت‌الله‌العظمی سیستانی (حفظه‌الله تعالی):
اگر خریدوفروش، تلفنی انجام شود، باز هم خیار مجلس جاری است. بنابراین، تا وقتی که ارتباط تلفنی برقرار باشد، دو طرف می‌توانند معامله را فسخ نمایند.
۲۲) مستثنیات دَین بودن تلفن:
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (حفظه‌الله تعالی):
تلفن منزل یا تلفن همراه اگر مورد ضرورت زندگی باشد، جزء مستثنیات بدهی است.
آیت‌الله‌العظمی سیستانی (حفظه‌الله تعالی):
«مستثنیات دَین» عبارت‌اند از خانه‌ی محل سکونت، لباس مورد احتیاج ــ هرچند لباس‌های زینتی باشد ــ سایر کالاهای موردنیاز مانند لوازم و اثاث منزل، کتاب، وسیله‌ی نقلیه و غیر آن.
به‌طورکلی، ملاک مستثنیات دَین ــ چه در موارد فوق و چه در غیر آن ــ اموالی است که فرد بر حسب‌حال و شأنش به آن احتیاج دارد، طوری که اگر آنها را بفروشد یا به طلبکار بدهد، در حَرَج (زحمت و مضیقه‌ی زیاد که معمولاً قابل تحمّل نیست) قرار می‌گیرد، یا نداشتن آنها عرفاً کسر شأن وی محسوب شده و موجب صدمه‌ی آبرویی او می‌گردد.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی (حفظه‌الله تعالی):
خانه، وسایل موردنیاز خانه، لباس، وسیله‌ی نقلیه و مانند آن جزء مستثنیات دَین هستند.
