مکروهات و مستحبات آشامیدن ـ احادیث آدابی درباره آشامیدن ـ بعض دلائل و حکمت طریقه نوشیدن در اسلام
پرسش:
آیا کراهت آب و غذاخوردن در شب به طور ایستاده نزد آیت‌الله سیستانی ثابت است؟
نام مرجع تقلید:
آیات عظام سیستانی، وحید خراسانی
پاسخ:
با عرض سلام و ادب؛
چند چيز از آداب آشاميدن شمرده شده است. (۱)
اول: آب را به طور مكيدن بياشامد.
مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْن زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ
رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم):
مَصُّوا الْمَاءَ مَصّاً وَ لَا تَعُبُّوهُ عَبّاً، فَإِنَّهُ يُوجَدُ مِنْهُ الْكُبَادُ
نقل است که رسول مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
آب را مزمزه کرده و بچشید نه یکدفعه سر بکشید زیرا باعث بیماری کبد می شود. (۲)
دوم: در روز ايستاده آب را بياشامد.
قَالَ الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ:
شُرْبُ الْمَاءِ مِنْ قِيَامٍ بِالنَّهَارِ أَدَرُّ لِلْعُرُوقِ وَ أَقْوَى لِلْبَدَنِ.
نقل است که امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:
در روز آب ایستاده بنوشید که باعث باز شدن رگ‌ها و قوی‌شدن جسم می‌شود. (۳)
سوم: پيش از آشاميدن آب «بسم‌الله» و بعد از آن «الحمدلله» بگويد.
وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ ابْنِ عَمٍّ لِعُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ ابْنَةِ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِيهَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ
(عَلَيْهِ السَّلَامُ) قَال:
إِذَا شَرِبَ أَحَدُكُمُ الْمَاءَ فَقَالَ: بِسْمِ اللَّهِ ثُمَّ قَطَعَهُ فَقَالَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ، ثُمَّ شَرِبَ فَقَالَ: بِسْمِ اللَّهِ ثُمَّ قَطَعَهُ فَقَالَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ، ثُمَّ شَرِبَ
فَقَالَ: بِسْمِ اللَّهِ ثُمَّ قَطَعَهُ فَقَالَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ، سَبَّحَ ذَلِكَ الْمَاءُ لَهُ مَا دَامَ فِي بَطْنِهِ إِلَى أَنْ يَخْرُجَ.
نقل است که امام صادق (علیه السلام) فرمودند:
هرگاه یکی از شما آب می‌نوشد بگویید بسم‌الله سپس قطع کند و بگویید الحمدلله بعد بنوشد بگویید بسم‌الله باز دوباره قطع
نماید بگویید الحمدلله بعد بنوشد بگویید بسم‌الله باز دوباره قطع نماید بگویید الحمدلله تا وقتی که آب در وجود او هست تسبیح می‌گویید. (۴)
چهارم: به سه نفس آب را بياشامد.
وَ عَنْهُ عَنِ النَّضْرِ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ يَقُول:
ثَلَاثَةُ أَنْفَاسٍ أَفْضَلُ فِي الشُّرْبِ مِنْ نَفَسٍ وَاحِدٍ، وَ كَانَ يَكْرَهُ أَنْ يُتَشَبَّهَ بِالْهِيمِ، وَ قَالَ: الْهِيمُ النِّيبُ
روایت شده که امام جعفر صادق علیه‌السلام فرمودند:
سه جرعه آب از یک‌نفس خوردن بهتر است و حضرت ناخوش داشتند که انسان شبیه شتر شود. (۵)
پنجم: از روى ميل آب را بياشامد.
أَبِي ره عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ يَرْفَعُهُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ قَال:
مَنْ تَلَذَّذَ بِالْمَاءِ فِي الدُّنْيَا لَذَّذَهُ اللَّهُ مِنْ أَشْرِبَةِ الْجَنَّةِ
روایت شده که امام جعفر صادق علیه‌السلام فرمودند:
کسی که از آب لذّت برد (با سه نفس آن را بیاشامد یا در لذّت آن تامّل نموده و شکر آن را بجا آورد) ،خداوند از لذّت نوشابه های بهشتی او را بهره‌مند سازد. (۶)
ششم: بعد از آشاميدن آب، حضرت أبى عبدالله (علیه‌السلام) و اهل‌بیت ايشان (علیهم‌السلام) را ياد كند و قاتلان آن حضرت را لعنت نمايد.
قَالَ الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ:
إِنِّي مَا شَرِبْتُ مَاءً بَارِداً إِلَّا ذَكَرْتُ الْحُسَيْنَ عَلَيْهِ السَّلَامُ، وَ مَا مِنْ عَبْدٍ شَرِبَ الْمَاءَ فَذَكَرَ الْحُسَيْنَ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ أَهْلَ بَيْتِهِ
وَ لَعَنَ قَاتِلَهُ إِلَّا كَتَبَ اللَّهُ لَهُ مِائَةَ أَلْفِ حَسَنَةٍ، وَ حَطَّ عَنْهُ مِائَةَ أَلْفِ سَيِّئَةٍ، وَ رَفَعَ لَهُ مِائَةَ أَلْفِ دَرَجَةٍ، وَ كَأَنَّمَا أَعْتَقَ مِائَةَ أَلْفِ نَسَمَةٍ، وَ
حَشَرَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثَلِجَ الْفُؤَادِ.
نقل است که امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:
هرگاه آب‌خنک بنوشم، یاد حسین (علیه‌السلام) می‌کنم و هر مؤمنی که یاد حضرت و اهل‌بیت حضرت و لعن قاتلان او کند؛
خداوند برای او ۱۰۰ هزار حسنه بنویسد و ۱۰۰ هزار گناه پاک کند و ۱۰۰ هزار درجه بالا ببرد و گویا ۱۰۰ هزار برده آزادکرده و خدا او
را روز قیامت با قلبی خنک محشور می‌کند. (۷)
و چند چیز در آشاميدن مذموم شمرده شده است:
اول: زياد آشاميدن آب:
عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ مُوسَى بْنِ بَكْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) قَال:
لَا تُكْثِرْ مِنْ شُرْبِ الْمَاءِ فَإِنَّهُ مَادَّةٌ لِكُلِّ دَاءٍ.
روایت شده که امام جعفر صادق علیه‌السلام فرمودند:
آب زیاد ننوشید که ریشه همه بیماری‌هاست. (۸)
دوم: آشاميدن آب بعد از غذاى چرب:
عَنْهُ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ قَالَ:
شُرْبُ الْمَاءِ عَلَى أَثَرِ الدَّسَمِ يُهَيِّجُ الدَّاءَ.
نقل است که حضرت (علیه‌السلام) فرمودند:
آب‌خوردن روی غذای چرب موجب بیماری می‌شود. (۹)
سوم: در شب به حال ايستاده آب‌خوردن
وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي مَحْمُودٍ رَفَعَهُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ قَالَ:
شُرْبُ الْمَاءِ بِاللَّيْلِ مِنْ قِيَامٍ يُورِثُ الْمَاءَ الْأَصْفَرَ.
روایت شده که امام جعفر صادق علیه‌السلام فرمودند:
شب ایستاده آب‌خوردن موجب پرشدن آب‌کیسه صفرا می‌شود (۱۰)
چهارم: آشاميدن آب با دست چپ
وَ رُوِيَ أَنَّ الصَّادِقَ عَلَيْهِ السَّلَامُ كَرِهَ أَنْ يَأْكُلَ الرَّجُلُ بِشِمَالِهِ أَوْ يَشْرَبَ بِهَا أَوْ يَتَنَاوَلَ بِهَا.
روایت شده که امام جعفر صادق (علیه‌السلام) مکروه و ناخوش داشتند که انسان با دست چپ آب بخورد. (۱۱)
پنجم: از جاى شكسته كوزه و جايى كه دسته آن است.
مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ غِيَاثِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) قَالَ: قَالَ أَمِيرُ
الْمُؤْمِنِينَ (عَلَيْهِ السَّلَامُ):
لَا تَشْرَبُوا الْمَاءَ مِنْ ثُلْمَةِ الْإِنَاءِ، وَ لَا مِنْ عُرْوَتِهِ، فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَقْعُدُ عَلَى الْعُرْوَةِ وَ الثُّلْمَةِ.
نقل است که حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابطالب (علیهماالسلام) فرمودند:
آب را از جای شکسته ظرف ننوشید و از سمت دسته آن که محل نشستن شیطان است. (۱۲)
آیت‌الله سیستانی:
شایان‌ذکر است؛ بسياری از مستحبّاتی كه در ابواب اين رساله ذكر شده استحباب آنها بر پايه قاعده تسامح در ادلّه سُنَن بنا شده و چون اين قاعده در نزد ما ثابت نشده لذا بر مكلّف متعيّن است آنها را رجاءً و به اميد آنكه مطلوب باشد، انجام دهد و حكم در بسياری از مكروهات نيز چنين است و آنها را رجاءً و به اميد آنكه مطلوب باشد ترك نمايد. (۱۳)
آیت‌الله وحید خراسانی:
شایان‌ذکر است مستحبات و مکروهاتی که در رسالهٔ معظم له آمده، باید رجاءً عمل شود و معظم له قائل به تسامح در ادلهٔ سنن نیستند. (۱۴)
