استحاله در ژلاتین مطابق با فتاوای مراجع معظم تقلید
پرسش:
اگر به تشخیص مکلف، قطعا ژلاتین از غضروف و استخوان خوک یا مردار باشد، آیا به این دلیل که آن غضروف یا استخوان استحاله شده، می توان حکم به طهارت کرد و حتی این ژلاتین را بخورد؟
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (حفظه‌الله تعالی):
به‌طورکلی تبدیل مواد حیوانی حلال گوشت یا حرام گوشت به ژلاتین، استحاله نیست. (۱) شایان‌ذکر است؛ ژلاتین تهیه شده از اجزای حیوانات حرام گوشت حرامند و صرف تجویز پزشک موجب حلال شدن آن نمی‌گردد مگر اینکه علاج منحصر در استعمال آن است و عدم استعمال منجر به مرگ یا چیزی نزدیک آن می‌شود که به مقدار رفع ضرورت جایز است. (۲)
حضرت آیت‌الله‌العظمی سیستانی (حفظه‌الله تعالی):
اگر حقیقت شیء نجس – عرفاً – طوری عوض شود که به‌صورت شیء دیگر – که از اعیان نجس (چیزهایی که عین نجس هستند) نیست – در آید، پاک می‌شود؛ به تعبیر دقیق‌تر، تبدیل صورت نوعی شیء – عرفاً – به شیء پاک دیگر، استحاله نام دارد. چند مثال:
۱. چوب نجس بسوزد و خاکستر یا دود گردد.
۲. سگ در نمکزار فرو رود و نمک شود.
۳. گیاه، آب و املاح نجس را جذب نموده و آنها را تبدیل به گُل یا برگ یا میوه نماید.
۴. حیوان حلال گوشت، آب نجس یا غذای نجس را بخورد و در بدن او تبدیل به ادرار یا سرگین یا عرق و مانند آن گردد.
امّا اگر تغییر و تبدیل به‌گونه‌ای باشد که جنس شیء عوض نشود بلکه تنها اسم یا صفت آن عوض شود، پاک نمی‌گردد، به‌عنوان‌مثال:
۱. اگر گندم نجس را آرد کنند یا از آن نان بپزند، این تغییر فیزیکی استحاله محسوب نمی‌شود و نان یا آرد مذکور نجس است. ۲. اگر آب مطلق یا مضاف نجس یا عین نجس مثل ادرار را تبخیر نموده و سپس بخار مذکور را تقطیر نمایند، مایع پدیدآمده نجس است البتّه اگر بخار مذکور قبل از تبدیل‌شدن به قطرات مایع به بدن یا لباس یا سایر اشیاء برخورد نماید آنها را نجس نمی‌کند.
لذا اگر می‌دانید از حیوان گرفته شده و از تذکیه شرعی آن مطمئن نیستید، خوردن آن جایز نیست حتی – بنا بر احتیاط واجب – اگر از استخوان‌های حیوان فراهم شده باشد.
بلی اگر علم و یقین داشته باشیم که مواد آن استحاله شده و در ضمن عملیات شیمیایی دگرگون شده است خوردن آن مطلقا اشکال ندارد. اما این امر ثابت نشده است؛ بلکه شیء نجسی که معلوم نیست استحاله شده یا نه، نجس و خوردن آن حرام است.شایان‌ذکر است، چنانچه بدانید از خوک است، ارشاد جاهل واجب و اگر از میته غیر خوک است، ارشاد لازم نیست. (البته از باب “قُوا أَنفُسَکُم وَ أهلیکُم ناراً”، به نزدیکان و خانواده اعلام نمایید). (۳)
حضرت آیت‌الله‌العظمی شبیری زنجانی (حفظه‌الله تعالی):
خیر این مقدار تغییر موجب استحاله نیست و در فرض مذکور، خوردن آن حرام است. (۴)
حضرت آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی (حفظه‌الله تعالی):
در فرض سؤال که یقین دارید ژلاتین از ماده حرام و نجس گرفته شده، استحاله صدق نمی‌کند، و خوردن آن شکلات یا … جایز نیست. اما راه دیگری برای حلّیت و طهارت آن وجود دارد.
سؤالی از معظم‌له شد که منظور از راه دیگر چیست؟ در جواب فرمودند:
ممکن است در ژلاتین نتوان استصحاب حکم همان موضوع را کرد، زیرا ژلاتین ماده‌ای غیر از مواد اولیه آن باشد. ولی درعین‌حال فتوای ما احتیاط در ترک استفاده از این نوع ژلاتین است.
شایان‌ذکر است، مصرف ژلاتین‌هایی که مطمئن هستید از حیوان حلال گوشت ذبح شرعی شده گرفته‌اند، اشکال ندارد؛ ولی از غیر آن اجتناب کنید مگر در موارد ضرورت قطعیه. (۵)
حضرت آیت‌الله‌العظمی وحید خراسانی (حفظه‌الله تعالی):
سلام، در فرضِ سؤال، خوردنِ آن حرام است و آنچه می‌گویند صحیح نیست. (لذا استحاله نمی‌شود.) (۶)
منابع:
(۱) ولی اگر ژلاتین دارای قسم حلال و حرام باشد و انسان نداند از کدام قسم است، محکوم به حلیت است.
(۲) سایت استان‌ها، بخش سؤالات نمایندگی‌ها، شماره استفتاء: ۵۰۲۹۹۳ / منتخب المسائل، ص۱۰۲، م ۴۰۵ و ۴۰۶ / پاسخ‌های آیت‌الله کریمی، ص۱۶۵ و ۱۶۶، س ۲۰۲۷۴ و ۲۱۲۸۵ / جزوه پرسش‌های متداول معظم‌له، احکام خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها / سایت لیدر، استفتائات جدید (بهمن‌ماه) / استفتاء خصوصی از معظم‌له، کد پیگیری: gUBOsn۹AbY و gUBOsn9AbY /
(۳) الفقه للمغتربین، الباب الثانی: فقه المعاملات، الفصل الاول: المأکولات و المشروبات، ص۱۰۵، م ۱۷۸ / همان، ص۱۰۹، م ۱۹۰ / العروة الوثقی، ج۱، کتاب الطهارة، فصل فی المطهرات، الرابع / منهاج الصالحین، ج۱، کتاب الطهارة، الفصل الرابع: فی المطهرات، ص۱۴۷، الرابع، قبل از م ۴۸۸ / ملحقات منهاج الصالحین، م ۳۰ / توضیح‌المسائل جامع، ج۱، ص۸۸، م ۲۰۴ و ۲۰۶ / استفتائات آیت‌الله سیستانی، دفتر قم، ص۶۱ / سایت کلیشه (سایت اختصاصی آیت‌الله سیستانی)، بخش “استفتائات نجف”، با استفاده از س ۴۵۰۴۴ و س ۴۵۰۱۲ و س ۴۵۰۰۷ و س ۴۵۰۵۱ و س ۲۲۰۴۸ و س ۲۲۰۸۴ و س ۶۰۲۸۴ و همچنین بخش “ایمیل‌های نجف” و همچنین بخش “کلیشه”
(۴) استفتاء خصوصی مکتوب از معظم‌له، سؤال شماره ۴۲۲۲۶ و سؤال شماره ۴۳۰۹۱
(۵) احکام ویژه (۶۰۰ مسأله موردنیاز)، ص۸۶، م ۲۵۲ / پیک احکام، جلسات هفتگی معظم‌له با اعضای دفتر استفتائات، پیک ۱۷، ص۲، س ۷ / استفتائات،ج۱، فصل چهارم: احکام مطهرات، ص۳۳ و ۳۴، س ۵۹ / سایت رسمی معظم‌له، بخش استفتائات
(۶) استفتاء خصوصی از سایت معظم‌له.
