چند فرع فقهی پیرامون بیت المال ” به مناسبت ۱۹ ماه رمضان، روز نهج البلاغه “
روایت شده که حضرت امیرالمؤمنین (علیهالسلام) در دومین روز خلافت خود خطاب به مسلمانان چنین فرمودهاند:
وَ اللَّهِ لَوْ وَجَدْتُهُ قَدْ تُزُوِّجَ بِهِ النِّسَاءُ وَ مُلِكَ بِهِ الْإِمَاءُ لَرَدَدْتُه (۱)
به خدا قسم، اگر ببینم که بیتالمال به مَهر زنان یا بهای کنیزان رفته باشد، آن را باز میگردانم.
معنای بیتالمال:
بیتالمال، اموال عمومی و اموال دولت اسلامی است.
استفاده از اموال بیتالمال:
استفادهی شخصی از اموال بیتالمال جایز نیست و موجب ضمان است؛ مگر آنکه استفاده از اموال بیتالمال با اذن مسئول مربوطه باشد که شرعاً و قانوناً حق اذن دادن داشته باشد.
استفاده از برگهی باطله یا یک روسفید بیتالمال:
اگر امکان استفاده از آن در جهت نیازهای دیگر بیتالمال وجود دارد و یا بتوان آنها را فروخت و برای بیتالمال هزینهکرد، استفادهی شخصی جائز نیست.
بعضی از موارد جواز و حرمت استفاده از بیتالمال:
استفادهی کارمندان از امکانات بیتالمال در ساعات رسمی کار، به مقدار متعارفی که مورد ضرورت و نیاز است و شرایط کاری، بیانگر اذن به کارمندان در این مقدار از استفاده است، اشکال ندارد و همچنین استفاده از امکانات بیتالمال با اذن کسی که از نظر شرعی و قانونی حق اذن دارد، بدون اشکال است. در نتیجه، اگر تصرفات شخصی در بیتالمال به یکی از دو صورت مذکور باشد، چیزی دراینرابطه به عهدهی مکلف نیست؛ ولی اگر از اموال بیتالمال استفادهی غیرمتعارف کرده باشد و یا بدون اذن کسی که حق اذن دارد، بیشتر از مقدار متعارف استفاده نماید، ضامن آن هست که ضمن مراجعه به مسئولین مربوطه باید طبق قانون و مقرّرات اقدام نمايد.
استفاده از آب بیتالمال:
استفادهی غیرمجاز یا خارجازحد مجاز از آب مصرفی ادارات و نهادهای انقلابی و دیگر مراکز دولتی جایز نیست و موجب ضمان است.
کیفیت برگرداندن اموال بیتالمال:
هر کسی که در حفظ بیتالمال کوتاهی کرده، یا بهواسطهی اسراف یا سهلانگاری اموالی را ضایع کرده است، باید قیمت خسارت وارد شده را محاسبه و به سازمان مذکور پرداخت کند. (۲)
