علت و سرّ اين كه خروج منی موجب غسل است نه ادرار و غائط
پرسش:
سلام‌علیکم. لطفاً فلسفهٔ غسل جنابت را توضيح بفرماييد.
نام مرجع تقلید:
آیت‌الله‌العظمی وحید خراسانی (حفظه‌الله تعالی)
پاسخ:
با عرض سلام و ادب؛
اولاً باید به عرض برسانیم ما مطیع بی‌چون‌وچرای مرجع تقلید و دین اسلام هستیم، و لازم نیست حکمت هر کاری برای ما معلوم شود، اگر هم علت را ندانیم، تعبداً باید قبول نماییم. اما اشکالی ندارد علاوه بر بحث تعبّد، به دنبال حکمت و فلسفه حکم بود. (البته اگر فلسفه حکمی برایمان روشن نشد، یا قانع نشدیم، دلیل بر ردّ آن نیست.) لذا پاسخ سؤال فوق را اجمالاً عرض می‌کنیم و چند حکمت از صدها حکمت و دلیل غسل جنابت را بیان می‌نماییم:
پاسخ این است كه خارج‌شدن منی از انسان یك عمل موضعی نیست (مانند بول و سایر زواید) به دلیل اینكه اثر آن در تمام بدن آشكار میگردد و تمام سلول‌های بدن به دنبال خروج آن در یك حالت سستی مخصوص فرومی‌روند و این خود نشانه تأثیر آن روی تمام اجزاء بدن است. (که در انتهای همین پیام حدیث نورانی از معصومین علیهم‌السلام در همین موضوع را بیان می‌کنیم)
طبق تحقیقات دانشمندان در بدن انسان دو سلسله اعصاب نباتی وجود دارد كه تمام فعالیت‌های بدن را كنترل میكند (اعصاب سمپاتیك) و (اعصاب پاراسمپاتیك) این دو رشته اعصاب در سراسر بدن انسان و در اطراف تمام دستگاه‌ها و جهازات داخلی و خارجی گسترده‌اند.
وظیفه اعصاب سمپاتیك (تند كردن) و به فعالیت واداشتن دستگاه‌های مختلف بدن است و وظیفه اعصاب (پاراسمپاتیك) (كند كردن) فعالیت آنهاست و از تعادل فعالیت این دودسته اعصاب نباتی دستگاه‌های بدن به طور متعادل كار میكند.
گاهی جریان‌هایی در بدن رخ می‌دهد كه این تعادل را به هم می‌زند، از جمله این جریان‌ها مسئله (ارگاسم = اوج لذّت جنسی) است كه معمولاً مقارن خروج منی صورت میگیرد.
در این موقع سلسله اعصاب پاراسمپاتیك بر اعصاب سمپاتیك پیشی میگیرد و تعادل به شكل منفی به هم می‌خورد.
این موضوع نیز ثابت شده است كه از جمله اموری كه می‌تواند اعصاب سمپاتیك را بكار وادارد و تعادل ازدست‌رفته را تأمین كند تماس آب با بدن است و از آن جا كه تأثیر (ارگاسم) روی تمام اعضای بدن به طور محسوس دیده می‌شود و تعادل این دودسته اعصاب در سراسر بدن به هم می‌خورد دستور داده شده است كه پس از آمیزش جنسی یا خروج منی تمام بدن با آب شسته شود و در پرتو اثر حیات‌بخش آن تعادل كامل در میان آن دودسته اعصاب در سراسر بدن برقرار گردد. همچنان كه می‌بینیم در خبری از امام علی بن موسی‌الرضا (علیه‌السلام) نقل شده كه فرمودند: «ان الجنابه خارجه من كل جسده فلذلك وجب علیه تطهیر جسده كله» «جنابت از تمام بدن بیرون می‌آید و لذا باید تمام بدن را شست». (۱)
البته فایده غسل منحصر به این نیست بلكه غسل كردن علاوه بر این یك نوع عبادت و پرستش نیز می‌باشد كه اثرات اخلاقی آن قابل‌انکار نیست و به همین دلیل اگر بدن را بدون نیّت و قصد قربت بشوییم غسل صحیح نیست.
در حقیقت به هنگام خروج منی یا آمیزش جنسی هم روح متأثر می‌شود و هم جسم. روح به‌سوی شهوات مادی كشیده می‌شود و جسم به‌سوی سستی و ركود. غسل جنابت كه هم شستشوی جسم است و هم به علت اینكه به‌قصد قربت انجام می‌یابد شستشوی جان است، اثر دوگانه‌ای روی جسم و روح می‌‌گذارد تا روح را به‌سوی خدا و معنویت سوق دهد و جسم را به‌سوی پاكی و نشاط و فعالیت.
از همه اینها گذشته وجوب غسل جنابت یك الزام اسلامی برای پاك نگه‌داشتن بدن و رعایت بهداشت در طول زندگی است؛ زیرا بسیارند كسانی كه از نظافت خود غافل می‌شوند؛ ولی این حكم اسلامی آنها را وادار میكند كه در فواصل مختلفی خود را شستشو دهند و بدن را پاك نگاهدارند این موضوع اختصاصی به مردم اعصار گذشته ندارد در عصر و زمان ما نیز بسیارند كسانی كه به علل مختلفی از نظافت و بهداشت بدن غافل‌اند. (البته این حكم به‌صورت یك قانون كلی و عمومی است حتی كسی را كه تازه بدن خود را شسته، شامل می‌شود).
مجموعه جهات سه‌گانه فوق روشن می‌سازد كه چرا باید به هنگام خروج منی (در خواب یا بیداری) و همچنین آمیزش جنسی (اگرچه منی خارج نشود) غسل كرد و تمام بدن را شست.
حال به دو حدیث نورانی در مورد حکمت همین موضوع توجه نمایید:
حديث اول:
نقل شده است که محمّد بن على ماجيلويه از عمويش، از محمّد بن على كوفى، از محمّد بن سنان نقل كرده كه وى گفت: حضرت رضا علیه‌السلام در جواب سؤالاتى كه مكتوبا از محضرش نموده بودم مرقوم فرمودند:
علّت غسل جناب نظافت و تطهير انسان نفس خودش را از آلودگى آن و پاك نمودن جسد از قذارت و خباثتش می‌باشد زيرا جنابت از تمام جسد خارج میگردد ازاین‌رو بر شخص واجب است تمام بدن را تطهير كند و علّت مخفّف بودن حكم در ادرار و غائط اين است كه اين دو اكثر و ادوم از جنابت بوده؛ لذا شارع مقدس به‌خاطر كثرت و مشقّت و اخراجشان بدون اراده و شهوت به وضو راضى شده ولى جنابت بيرون نمى آيد مگر با استلذاذ و اجبار نفس ازاین‌رو در مورد آن غسل را واجب كرده است.
حديث دوم:
روایت شده است که محمّد بن على ماجيلويه، از عمويش، از احمد بن ابى عبد اللَّه، از ابی‌الحسن على بن الحسن البرقى، از عبد اللَّه بن جبله (۲) از معاوية بن عمّار، از حسن بن عبد اللَّه، از پدرانش، از جدّش حضرت امام حسن بن على بن ابی‌طالب، علیهماالسلام، حضرت فرمودند: چند نفر يهودى محضر مبارك رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله رسيده و داناترين آنها راجع به چند مسئله از حضرت سؤال كرد، در ضمن سؤالاتش عرضه داشت: براى چه حق‌تعالی در مورد جنابت امر به غسل فرموده ولى در صورت خروج ادرار و غائط غسل را واجب نكرده است؟
رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرمودند: هنگامى كه آدم علیه‌السلام از درخت منتهى تناول نمود آنچه را كه خورد به‌آرامی و آهستگى وارد عروق و موى و پوست او شد؛ لذا وقتى مردى با همسرش مجامعت می‌کند آب از تمام رگ‌ها و موی‌های در جسدش خارج شده؛ ازاین‌رو حق عزّ و جلّ اين حكم را جعل كرده كه در صورت جنابت غسل بر فرزندان آدم علیه‌السلام واجب است و آن را تا روز قيامت مستمر نموده ولى ادرار از زيادى مايعاتى كه انسان می‌آشامد بيرون می‌آید چنانچه غائط از زيادى طعامى كه تناول می‌کند خارج می‌شود؛ لذا در صورت خروج اين دو وضو واجب می‌باشد.
يهودى عرض كرد: راست فرمودى اى محمّد. (۳)
