ایستادن زن و مرد در نماز در کنار هم یا تقدم زن بر مرد
پرسش:
بسم‌الله الرحمن الرحیم
با سلام .
در بخشی از حرم مطهر که خانوادگی است (که با آسانسور پایین می‌رویم) و زنان و مردان با هم حضور دارند اگر مرد بخواهد نماز فرادای واجب یا مستحب بخواند؛ ولی در فاصله چندمتری او بانوان دیگری در حال خواندن نماز فرادا باشند (چه طرف جلوی مرد، چه طرف راست و چپ و موازی با مرد) آیا مرد می‌تواند نماز فرادا بخواند:
الف ـ فاصله، کمتر از پنج متر باشد.
ب ـ فاصله بیشتر از پنج متر باشد (حائلی بین زن و مرد وجود ندارد).
با تشکر
نام مرجع تقلید:
مقام معظمرهبری، آیت‌الله سیستانی، آیت‌الله وحید خراسانی
پاسخ:
با عرض سلام و ادب؛
مقام معظم رهبری:
بافاصله ولو به مقدار حداقل یک وجب، نماز صحیح است هرچند زن مقدم باشد. این حکم مبنی بر احتیاط واجب است. (۱) و رعایت آن در مسجدالحرام لازم نیست. (۲)
آیت‌الله سیستانی:
اگر زن و مردی میخواهند در یك مكان نماز بخوانند، بنا بر احتیاط لازم، باید زن عقبتر از مرد بایستد و این عقب ایستادن، حداقل به مقداری باشد كه جای سجده او برابر جای دو زانوی مرد در حال سجده باشد. در نتیجه اگر زن برابر و هم ردیف و به‌موازات مرد یا جلوتر از مرد بایستد و با هم وارد نماز شوند؛ یعنی هم‌زمان تكبیرة الاحرام را بگویند، بنا بر احتیاط واجب، هر دو نفر باید نماز را دوباره بخوانند (مگر از مواردی باشد که در انتهای مسئله خواهد آمد.) و امّا در صورتی كه یكی زودتر از دیگری مشغول نماز شود، نماز نفری كه دیرتر تكبیرة الاحرام را گفته، بنا بر احتیاط واجب، باطل است و نماز نفر اول كه زودتر تكبیرة الاحرام را گفته، درصورتی‌که بتواند؛ مثلاً در بین نماز، حائلی مانند پرده بین خود و نفر دیگر ایجاد كند یا بیش از چهار متر و نیم از نفر دیگر فاصله بگیرد. (۳) یا اگر مثلاً مرد است، راه‌رفته و از زنی كه در اثنای نماز، مقابل او مشغول نماز شده، جلوتر بایستد، برای صحیح بودن نمازش باید این كار را انجام دهد و گرنه نماز نفر اول هم بنا بر احتیاط واجب، باطل است؛ اما اگر این كارها امکان‌پذیر نیست نماز را ادامه می‌دهد و در این صورت، نماز نفر اول صحیح است.
شایان‌ذکر است در هنگام راه‌رفتن یا ایجاد حائل باید نكات ذیل رعایت گردد:
الف ـ در حال حركت ذكر نگوید.
ب ـ از قبله منحرف نشود.
ج ـ این كار عرفاً فعلِ كثیری كه صورت نماز را به هم میزند، محسوب نشود.
اگر مثلاً مرد نماز بخواند و پس از اتمام نماز، متوجّه شود زنی روبروی او یا هم ردیف او مشغول نماز بوده، نماز مرد صحیح است؛ اما اگر در اثنای نماز متوجّه شود، در صورتی نمازش صحیح است كه به وظیفهای که گذشت، عمل نماید و اگر كسی به علّت ندانستن حكم شرعی، مسئله مذكور را رعایت نمیكرده، در صورتیكه در یادگیری مسئله كوتاهی كرده و جاهل مقصّر است، حكم فردی را دارد كه عمداً این حكم را رعایت نكرده است؛ لذا نمازش، بنا بر احتیاط واجب، باطل است؛ اما اگر در یادگیری مسئله هیچ كوتاهی نكرده و جاهل قاصر است، نمازهایی را كه در حال جهل قصوری خوانده، صحیح است و اعاده یا قضای آن لازم نیست.
لازم به ذکر است؛ حكم مذكور، اختصاص به زمانی دارد كه زن و مرد، هر دو میخواهند نماز بخوانند؛ بنابراین اگر در مقابل یا در كنار مردی كه میخواهد نماز بخواند، زنی نشسته است كه نماز نمیخواند، نماز مرد صحیح است، همچنین اگر در پشت سر یا در كنار زنی كه میخواهد نماز بخواند، مردی نشسته است كه نماز نمیخواند، نماز زن صحیح است.
شایان‌ذکر است؛ اگر بین مرد و زنی كه برابر هم ایستاده‌اند یا زن جلوتر از مرد ایستاده و نماز می‌خوانند، دیوار یا پرده یا چیز دیگری باشد كه عرفاً حائل و مانع و فاصل محسوب شود هرچند مانع از مشاهده نباشد و بتوانند همدیگر را ببینند، نماز هر دو صحیح است و دراین‌رابطه فرقی نیست که مانع نبودن به‌خاطر جنسِ شیءِ حائل باشد مثل شیشه شفاف یا به‌خاطر بلند نبودن ارتفاع آن به‌اندازه قد نمازگزارِ مرد و زن باشد؛ مانند پردهای كه عرفاً زن و مرد را از هم جدا كرده و حدوداً یك متر ارتفاع دارد هرچند بهتر است حائل به گونه‌ای باشد كه مرد و زن نمازگزار همدیگر را مشاهده نكنند.
همچنین اگر فاصله بین مرد و زن نمازگزار كه برابر هم ایستاده‌اند یا زن جلوتر ایستاده بیش از ده ذراع (۴) باشد یا عرفاً دو مكان محسوب شود، نماز هر دو صحیح است و نیز اگر زن در حال نماز عقبتر از مرد بایستد حداقل به مقداری كه جای سجده او برابر جای دو زانوی مرد در حال سجده باشد، نماز هر دو صحیح است.
نکته:
حکم مذكور شامل همه انواع نمازها، نماز واجب و نماز مستحبی، نماز فرادا و نماز جماعت میشود. همچنین در این حکم، فرقی بین مَحرم و نامحرم نیست؛ بنابراین، این حكم در مورد زن و شوهر، برادر و خواهر و سایر محارم نیز جاری است.
همچنین است که این حكم اختصاص به نمازِ صحیح ندارد و شامل آنچه كه عرفاً نماز محسوب میشود هرچند آن نماز، از جهت دیگری غیر از حكم مذكور باطل باشد، نیز میگردد؛ بنابراین اگر مثلاً همسر انسان سهواً بدون وضو مشغول نماز است و شوهر عمداً جلوتر از او نماز را ببندد، نماز این مرد هم بنا بر احتیاط واجب، باطل است.
دقت به این نکته حائز اهمیّت است که حكم مذكور شامل همه مکان‌ها میشود و فرقی بین منزل، مسجد، حرم و مشاهد مشرّفه نیست البتّه این حكم یك استثناء دارد و آن مورد هنگام شلوغی جمعیّت در مکّه مکرّمه است كه رعایت این مسئله لازم نیست و سایر اماكن به مکّه مکرّمه ملحق نیستند.
و امّا این حكم، شامل حال اضطرار نمی‌شود؛ مثلاً اگر زن و مردی در مكان ضیقی حبس و زندانی شدهاند و وقت نماز نیز تنگ است، در این صورت، نماز هر دو نفر صحیح است؛ اما اگر وقت وسعت دارد ابتدا یكی از دو نفر نماز بخواند و دیگری نمازش را به تأخیر بیندازد و پس از اتمام نماز نفر اول، نفر دوم نمازش را بخواند و بهتر آن است که زن، نمازش را به تأخیر بیندازد. همچنان حكم مذكور اختصاص به افراد بالغ دارد؛ بنابراین اگر در صف نماز جماعت مردان، دختربچه نابالغی مشغول نماز باشد، اشكال ندارد. (۵)
آیت‌الله وحید خراسانی:
بايد بين مرد و زن در حال نماز، حداقلّ مقدار يك وجب فاصله باشد، ولى نمازخواندن در فاصله كمتر از ده ذراع در غير شهر مكّه مكروه است.
لذا اگر زن برابر مرد يا جلوتر در كمتر از فاصله‌ای كه ذكر شد بايستد و با هم وارد نماز شوند، بايد نماز را دوباره بخوانند، و همچنين است بنا بر احتياط واجب درصورتی‌که يكى زودتر از ديگرى به نماز بايستد.
شایان‌ذکر است؛ در مسئله فوق، فرقی بین مَحرم و نامحرم نیست؛ بنابراین، این حكم در مورد زن و شوهر، برادر و خواهر و سایر محارم نیز جاری است.
بله؛ اگر بين مرد و زن كه برابر هم ایستاده‌اند، يا زن جلوتر ايستاده و نماز می‌خوانند، ديوار يا پرده يا چيز ديگرى باشد كه يكديگر را نبينند، نماز هر دو اشكال ندارد، اگرچه بين آنها كمتر از فاصله‌ای كه قبلاً ذكر شد، باشد. (۶)
برای اطلاع بیشتر و توضیحات کامل‌تر و همچنین اطلاع از اختلافات (فیلم تصویری سخنرانی استاد در همین موضوع) اینجا را کلیک نمایید.
