راه‌های انتخاب مرجع ـ تساوی در اعلمیت بین دو مرجع ـ مشقت در احتیاط ـ عوض‌کردن مرجع ـ عدول از مرجع زنده
پرسش:
با سلام و عرض تحیات وافر.
ضمن عرایضم صمیمانه و خاضعانه از ته قلبم از محضر مبارک مجموعه پاسخگویی خوبتان تشکر می‌کنم که با نهایت دقت و دلسوزی برای دفع شبهات ما جوانان وقت گذاشته و بی‌پاسخ نمی‌گذارید سؤالات و شبهات دینی‌مان را. الهی هر چه از خدا می‌خواهید به شما فوق رغبتتان عنایت کنه. این سؤال شرعی ای که برای شما تایپ کردم الآن رو از خیلی از طلبه‌های متخصص فقه و احکام پرسیدم و متأسفانه جواب‌های متناقضی از سوی آن عزیزان شنیدم و حتی گفتند: “که به ما چه که زنگ بزنیم از دفتر مرجع تقلیدت بپرسیم خودت زنگ بزن و بپرس والسلام”
از شما می‌خواهم تمنا دارم استدعا دارم خواهش دارم در صورت صلاحدیدتان در حق برادر جوان حقیر دینی خود محبت کرده و این سؤال شرعی من را تلفنی از دفتر آیت‌الله وحید در شهر مقدس قم استفتا نمایید که آیا مسئله شماره ۴ از رساله عملیه آیت‌الله وحید مصداق حال‌وروز من می‌شود یا خیر، سؤال شرعی حقیر بدین شرح است که: من دچار کمی اختلالات وسواس فکری بوده و دارو مصرف می‌کنم و از دوران نوجوانی‌ام چون دیدم شهرت نام معظم له را برایم یقین شد و مقلد آیت‌الله وحید به‌عنوان مرجع اعلم از آن موقع شدم و بار دیگر و متأسفانه از روی طمع در این زمان حال حاضر که الآن من جوانی ۲۳ساله ام برای انتخاب مرجع تقلید مجدد و بار دیگر از مجتهد شناسان درستکار و باتقوا و صاحب‌نام تحقیق کرده و بین معظم له و یک مرجع دیگر که مرجع فالاعلم ام بوده قبلاً، به تعارض و معارض رسیده آیا شرعاً باید این شخص که خودمم و دچار کمی اختلالات وسواس فکری بوده و دارو مصرف می‌کنم آیا می‌بایست بین این دو مرجع عمل به احتیاط کنم یا مثل سابق روال قبلم را ادامه داده و از همان مراجع انتخاب قبلم به‌عنوان مراجع اعلم و فالاعلم تقلید نمایم؟ فقط از شما عاجزانه حقیرانه خواهش دارم در حق حقیر لطف کرده و تلفنی از دفتر آیت‌الله وحید برایم استفتا نمایید و تکلیف شرعیه‌ام را خدمت حقیرم لطفاً ابلاغ بفرمایید تا خیالم راحت بشود که این جواب از سوی دفتر معظم له بوده. چون من قبلاً از طریق سایت دفتر این سؤال را ارسال کردم و جواب ندادند و تلفنی گفتند که ما جواب نمی‌دهیم به این سؤالات.
تو رو خدا خیال من برادر دینی و ایمانی‌تان را لطفاً راحت کنید. الهی هر چه از خدا می‌خواهید فوق رغبتتان در حقتان به شما عنایت کند. الهی که خیر ببینید. فقط محبت کنید خدمت حقیرم عارض باشید که آیا برای حقیر محبت و لطف کرده و به دفتر آیت‌الله وحید زنگ زدید یا خیر برای این سؤال و شبهه شرعیه‌ام (مرجع فالاعلم را هم قبلاً ً به قول و سخن یکی از علمای طراز اول شیعه که درس خارج فقه و اصول در حوزه دارد اطمینان کرده و آن مرجع را قبلاً ً به‌عنوان مرجع فالاعلمم انتخاب کردم تا احتیاطاتی که آیت‌الله وحید در آن مسئله داده و برایم سخت است انجام‌دادنش به فتوای فالاعلم رجوع نمایم)
نام مرجع تقلید:
آیت‌الله‌العظمی وحید خراسانی (حفظه‌الله تعالی)
پاسخ:
با عرض سلام و ادب؛
ابتدائاً به شما عرض کنیم: همان‌طور که می‌دانید، مجتهد و اعلم را از چند راه می‌توان شناخت:
اول: آن که خود انسان یقین کند، مثل آن که در مرتبه‌ای از علم باشد که بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد.
دوم: آنکه دو نفر عالم عادل که می‌توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند، مجتهد یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند به‌شرط آنکه دو نفر عالم عادل دیگر با گفته آنان مخالفت ننمایند.
سوم: اقوی ثبوت اجتهاد و اعلمیت به گفته ثقه خبیر (شخص مورد اطمینانی که بتواند مجتهد و اعلم را شناخته و تشخیص دهد) است درصورتی‌که ظنّ، برخلاف گفته او نباشد.
چهارم: آنکه عده‌ای از اهل علم که می‌توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند و از گفته آنان اطمینان پیدا شود، مجتهد بودن یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند. (۱)
دقت نمایید؛ اگر دو نفر عالم عادل که می‌توانند اعلم را تشخیص دهند، اعلم بودن کسی را تصدیق کنند به شرطی اعلمیت ثابت می‌شود که دو نفر عالم عادل دیگر با گفته آنان مخالفت ننمایند و درصورتی‌که از گفته یکی از آنها، به اعلمیت شخصی اطمینان پیدا کرده‌اید، مخالفت دیگران ضرری نمی‌رساند و می‌توانید از آن مرجع تقلید نمایید. (۲)
و اما در مواردی که چند مجتهد اعلم با هم در نزد شما مساوی باشند درصورتی‌که در فتاوای مورد ابتلا علم به اختلاف ایشان داشته باشید (اگرچه اجمالاً) و علم یا حجّت شرعیه‌ای بر تساوی آنها در علم داشته باشید باید به فتوای کسی که فتوای او مطابق بااحتیاط است عمل کنید و چنانچه فتوای هیچ یک از آنان مطابق بااحتیاط نباشد، مثل‌اینکه یکی فتوا به قصر (شکسته بودن نماز) داده و دیگری فتوا به تمام بدهد، باید به جمع بین آن دو احتیاط کنید؛ و اگر احتیاط ممکن نباشد (مثل‌اینکه یکی فتوا به وجوب عملی و دیگری فتوا به حرمت آن بدهد) یا مشقّت داشته باشد، بنا بر احتیاط به فتوای کسی که ورع او در فتوادادن بیشتر است عمل کنید و اگر در این جهت هم متساوی‌اند مخیّرید و می‌توانید به هریک از ایشان رجوع نمایید. (۳)
شایان‌ذکر است؛ درصورتی‌که اخذ به احوط الاقوال یا احتیاط در جمع بین دو فتوا مشقت داشته باشد، می‌توانید به فتوای کسی که ورع او در فتوادادن بیشتر است عمل نمایید و اگر در این جهت مساوی‌اند در تقلید از ایشان مخیر هستید و ملاک مشقّت داشتن در جمیع موارد مشقت شخصی است که قابل‌درک بالوجدان است. چنان‌که در باب تیمّم فرموده‌اند: (… اگر تهیه‌کردن آب یا استعمال آن به‌قدری مشقت داشته باشد که تحمّلش برای شخصی میسر نباشد…) لذا در خصوص مسائلی که مشقّت دارید مخیرید و در بقیه مسائل باید به احتیاط اخذ نمایيد. (۴)
ضمناً؛ عدول از مجتهد زنده به مجتهد زنده دیگر جایز نیست مگر اینکه مجتهد دوم، اعلم باشد که در این صورت عدول به او واجب است. (۵)
انشا الله خداوند متعال همه ما را از وسوسه‌های شیطان دور کند و شما هم دقت نمایید، اگر قلباً آیت‌الله وحید خراسانی برایتان اعلم هستند، تقلید از ایشان را ادامه دهید (و بر گردن شما وظیفه‌ی دیگری نیست) و دیگر تحقیق و پیگیری نکنید که شیطان می‌خواهد امثال شما جوانان عزیز و پاک، دچار وسواس و سردرگمی در این مسائل ساده بشوید و از اصل دین و تکلیف باز بمانید.
