خوردن سحری به گمان عدم دخول وقت با تحقیق و بدون تحقیق
پرسش:
اگر کسی به خیال اینکه هنوز تا اذان صبح وقت مانده و چیزی بخورد و بعد متوجه شود که خوردن او داخل وقت اذان بوده حکم روزه‌اش در دو صورت ذیل چیست؟
الف) تحقیق نکرده باشد
ب) تحقیق کرده است (مثلاً ساعتش خراب بوده یا شبکهٔ تلویزیون یا موج رادیو شهر دیگری بوده)
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله‌العظمی امام خامنه‌ای (حفظه‌الله تعالی):
پاسخ خلاصه:
نسبت به روزه ماه رمضان، اگر تحقيق نموده و با علم به اينكه هنوز صبح نشده خورده است و بعد فهميده كه صبح شده، روزه صحيح است و قضا ندارد و همچنين است اگر با اعتماد بر ساعت و مانند آن، اطمينان به بقای شب داشته است و بعداً کشف خلاف شده است، روزه‌اش صحيح است؛ امّا غیر از روزه ماه رمضان به‌هرحال باطل است. (۱)
پاسخ تفصیلی:
اگر در سحر ماه رمضان بدون اینکه تحقیق کنید صبح شده یا نه کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهید سپس معلوم شود که در آن هنگام صبح شده بوده است باید قضای آن روز را بگیرید. ولی اگر تحقیق کنید و بدانید که صبح نشده و چیزی بخورید و بعد معلوم شود که صبح بوده است قضای آن روز بر شما واجب نیست و همچنین اگر با اعتماد بر ساعت و مانند آن اطمینان به بقای شب داشته‌اید و بعداً کشف خلاف شده است روزه در ماه مبارک رمضان صحیح است. (۲)
شایان‌ذکر است حکم مذکور اختصاص به روزه ماه رمضان دارد؛ اما غير روزه ماه رمضان از اقسام ديگر روزه، حتى واجب معيّن ظاهر آن است كه با خوردن بعد از اذان صبح مطلقاً باطل مى‌شود، حتى درصورتی‌که تحقيق كند و يقين كند كه شب باقى است. (۳)
آیت‌الله‌العظمی سیستانی (حفظه‌الله تعالی):
پاسخ خلاصه:
اگر فرد با اعتماد به ساعت یا رادیو و مانند آن اطمینان نماید که صبح نشده و كاری كه روزه را باطل می‌كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است، روزه باطل است و فقط قضای روزه بر انسان واجب است؛ ولی كفاره واجب نیست، ولی باید تا انتهای روز امساک كند و در این حکم فرقی بین اقسام روزه نیست. (۴)
پاسخ تفصیلی:
اگر در ماه رمضان بدون اینكه تحقیق كند صبح شده یا نه كاری كه روزه را باطل می‌كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است، روزه باطل است و فقط قضای روزه بر انسان واجب است؛ ولی كفاره واجب نیست، ولی باید تا انتهای روز امساک كند؛ همچنین است حکم، اگر فرد با اعتماد به ساعت یا رادیو و مانند آن اطمینان نماید که صبح نشده و كاری كه روزه را باطل می‌كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است.
شایان‌ذکر است در حکم مذکور فرقی بین اقسام روزه نیست. (۵)
آیت‌الله‌العظمی شبیری زنجانی (حفظه‌الله تعالی):
پاسخ خلاصه:
اگر در ماه رمضان، بعد از نظر كردن خود به افق صاف مطمئن شود كه صبح نشده و كارى كه روزه را باطل مى‌كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، قضا لازم نيست. ولی غیر از نگاه به افق، مثلاً ساعت عقب باشد و فکر کنیم اذان صبح نشده و چیزی بخوریم، روزه باطل است؛ البته این حکم در مورد ماه رمضان اگر نگاه به ساعت عرفاً تحقیق به‌حساب آید، مبنی بر احتیاط است. (۶)
پاسخ تفصیلی:
اگر در سحر ماه رمضان افق ابرى باشد و کاری که مبطل روزه است را انجام دهد، بعد معلوم شود كه در روز، افطار كرده است، در اين صورت بايد روزه آن روز را قضا نمايد؛ هرچند يقين داشته كه صبح نشده است؛ همچنین اگر افق صاف باشد و بدون نگاه‌کردن به افق، كارى را كه روزه را باطل مى‌كند انجام دهد؛ مثلاً غذا بخورد، یا اگر نگاه كرده و درحالی‌که ترديد داشته كه صبح شده يا نه كارى را انجام دهد كه روزه را باطل مى‌كند، و در هر دو صورت، بعد معلوم شود صبح بوده است، روزه باطل می‌باشد.
اما اگر در ماه رمضان، بعد از نظر كردن خود به افق صاف مطمئن شود كه صبح نشده و كارى كه روزه را باطل مى‌كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، قضا لازم نيست. ولی غیر از نگاه به افق، مثلاً ساعت عقب باشد و فکر کنیم اذان صبح نشده و چیزی بخوریم، روزه باطل است؛ البته این حکم در مورد ماه رمضان اگر نگاه به ساعت عرفاً تحقیق به‌حساب آید، مبنی بر احتیاط است. (۷)
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی (حفظه‌الله تعالی):
پاسخ خلاصه:
اگر بعد از تحقيق يقين كند صبح نشده و چيزى بخورد، بعد معلوم شود كه صبح بوده، روزه صحیح است و اگر ماه رمضان باشد قضا واجب نيست. (۸)
پاسخ تفصیلی:
اگر در ماه رمضان بدون آن که تحقيق کند صبح شده يا نه کارى که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، روزه باطل است و فقط قضای روزه بر انسان واجب است؛ ولی كفاره واجب نیست، ولی باید تا انتهای روز امساک كند؛ همچنين اگر بعد از تحقيق شک يا گمان کند که صبح شده است؛ ولى اگر بعد از تحقيق يقين كند صبح نشده و چيزى بخورد، بعد معلوم شود كه صبح بوده، روزه صحیح است و اگر ماه رمضان باشد قضا واجب نيست. (۹)
آیت‌الله‌العظمی وحید خراسانی (حفظه‌الله تعالی):
پاسخ خلاصه:
اگر در ماه رمضان بعد از تحقيق توسط خودش ـ نه اعتماد بر دیگری ـ يقين كند كه صبح نشده، و كارى كه روزه را باطل مى‌كند انجام دهد، و بعد معلوم شود صبح بوده، قضا لازم نيست و این حکم مختص روزه ماه رمضان است و در غیر آن روزه باطل می‌باشد. (۱۰)
پاسخ تفصیلی:
اگر در ماه رمضان بدون اين كه خودش تحقيق كند صبح شده يا نه كارى كه روزه را باطل مى‌كند انجام دهد، و بعد معلوم شود صبح بوده، و نيز اگر بعد از تحقيق گمان داشته باشد كه صبح شده، يا شک كند كه صبح شده يا نه و كارى كه روزه را باطل مى‌كند انجام دهد، و بعد معلوم شود صبح بوده، قضاى آن روزه بر او واجب است. ولی اگر در ماه رمضان بعد از تحقيق توسط خودش ـ نه اعتماد بر دیگری ـ يقين كند كه صبح نشده، و كارى كه روزه را باطل مى‌كند انجام دهد، و بعد معلوم شود صبح بوده، قضا لازم نيست و این حکم مختص روزه ماه رمضان است و در غیر آن روزه باطل می‌باشد. (۱۱)
