حکم گنج یا عتیقه پیدا شده ـ مجهول‌المالک (خمس آن)
پرسش:
اگر اشیا عتیقه از منزل شخصی خود بعد از حفاری پیدا کنیم آیا اجازه فروش آنها را داریم؟
نام مرجع تقلید:
آیت‌الله سیستانی (حفظه‌الله تعالی)
پاسخ:
با عرض سلام و ادب؛
در جواز تملک (مالک‌شدن) گنج، شرط است از اموالی باشد که شرعاً بدون مالک محسوب می‌شوند یا مالک آن فردی است که اموال او، شرعاً محترم نمی‌باشد. البته تملک گنج‌های بسیار قدیمی که جزء میراث‌فرهنگی و آثار باستانی به‌حساب می‌آید، اجازه داده نمی‌شود و یابندگان، آنها را جهت نگهداری به نهاد مربوطه مورد اعتماد تحویل دهند.
و امّا اگر یابنده گنج بداند که آن گنج ملک مسلمان یا کافر ذمی بوده که خود او یا ورثه‌اش هم اکنون زنده هستند، در این صورت، چنانچه بتواند گنج را به او یا ورثه‌اش برساند، واجب است این کار را بکند و اگر نتواند آن مالک (خود فرد یا ورثه او) را بشناسد بر آن، حکم اموال مجهول‌المالک جاری می‌شود که لازم است به جستجوی مالک آن بپردازد و درصورتی‌که از یافتن مالک آن به‌طورکلی ناامید شدید، آن را به فقرا صدقه دهد و بنابر احتیاط واجب، پرداخت این صدقه با اجازه حاکم شرع یا نماینده او باشد.
شایان‌ذکر است؛ نصاب گنج (۱۰۵) مثقال نقره سکّه‌دار و یا (۱۵) مثقال طلای سکّه‌دار است، یعنی اگر قیمت چیزی را كه از گنج به دست می‌آورد پس از کم‌کردن هزینه استخراج گنج، مساوی با قیمت یكی از این دو باشد، پرداخت خمس آن، فوراً واجب است.
و اگر فرد در یک‌زمان در جاهای متعددی گنج پیدا كند كه قیمت آنها پس از کسر هزینه استخراج، روی‌هم (۱۰۵) مثقال نقره یا (۱۵) مثقال طلا باشد، باید خمس آن را فوراً بدهد؛ ولی اگر در زمان‌های مختلف گنج پیدا كند، پس اگر فاصله زمانی بین آنها، زیاد نباشد قیمت همه آنها روی‌هم باید محاسبه شود و اگر فاصله زمانی زیاد باشد هرکدام جداگانه محاسبه می‌شود. (۱)
