ازدواج معاطاتی، بیع معاطاتی و احکام تفصیلی آن ـ تحصیل علوم دینی

پرسش:

۱ـ حکم تحصیل علوم دینی طبق فتوای مراجع معظم چیست؟
۲ـ ازدواج معاطاتی اعم از دائم و موقت و همچنین انجام سایر عقود مثل بیع اجاره وقف ضمان هبه و…. به‌صورت معاطاتی چه حکمی دارد؟

نام مرجع تقلید:

آیت‌الله سیستانی (حفظه‌الله تعالی)

پاسخ:

با عرض سلام و ادب؛

۱ـ موارد مختلف است؛ در بعضی از صور واجب عینی است (مثل یادگیری مسائل محل ابتلا شخص یا یادگیری مسائل محل ابتلا جامعه یا حتی افراد مختلف برای ارشاد جاهل یا نهی‌ازمنکر با شرایطی) و در بعضی از صور واجب کفایی است (مثل اجتهاد یا…) ^(۱)

۲ـ درخریدوفروش (عقد بیع) ایجاب و قبول معتبر است و انشای این دو با لفظ یا عمل واقع می‌شود:

 الف. انشای لفظی ایجاب و قبول: با هر لفظی که دلالت بر مقصود کند واقع می‌شود مثل‌اینکه:

فروشنده بگوید: فروختم، تملیک نمودم، معاوضه نمودم

و خریدار بگوید: خریدم، قبول کردم، پذیرفتم، به ملکیّت خود در آوردم

و دراین‌رابطه، لازم است خریدار و فروشنده قصد انشا داشته باشند، یعنی به گفتن این دو جمله مقصودشان خریدوفروش باشد.

همچنین در هنگام انجام معامله (خریدوفروش) لازم نیست صیغه معامله را به زبان عربی بخوانند و به زبان‌های دیگر نیز کافی است، مثلاً اگر فروشنده به فارسی بگوید: «این مال را در عوض این پول فروختم» و مشتری بگوید: «قبول کردم» معامله صحیح است.

این نوع معامله را «بیع عقدی یا بیع بالصیغه» نیز می‌نامند.

ب. انشای عملی ایجاب و قبول در خریدوفروش: با دادن کالا و گرفتن عوض آن واقع می‌شود؛ یعنی فروشنده با دادن کالا به خریدار معامله را انشا کند و کالا را ملکِ خریدار نماید و خریدار نیز با دادن ثمن به فروشنده قبول را انشا کند و ثمن را ملک فروشنده نماید.

چنین معامله‌ای که در انشا و تحقّق آن از لفظ استفاده نمی‌شود و خریدار و فروشنده صیغه معامله را به هیچ زبانی نمی‌خوانند «خریدوفروش معاطاتی یا معامله معاطاتی یا بیع معاطاتی» نامیده می‌شود.

و در صحّت معاطات فرقی بین مال ارزشمند یا کم‌ارزش نیست و هر دو نفر مالک مالی که از طرف مقابل گرفته‌اند می‏شوند.

شایان‌ذکر است گاه معامله معاطاتی با دادن کالا توسّط فروشنده و دریافت آن توسّط خریدار بدون آنکه خریدار ثمن را بپردازد واقع می‌شود مثل‌اینکه ثمن، کلّی در ذمّه باشد همچنین گاه معامله معاطاتی با دادن ثمن توسّط خریدار و دریافت آن توسّط فروشنده بدون آنکه فروشنده کالا را تحویل دهد واقع می‌شود مثل موردی که کالا (مثمن)، کلّی در ذمّه باشد.

ضمناً؛ احکام معامله و خریدوفروش معاطاتی با احکام معامله‌ای که در آن عقد خوانده شده است یکی است؛ بنابراین، شرایط صحّت عقد بیع و شرایط خریدار و فروشنده و شرایط ثمن و مثمن و خیاراتی که بعداً خواهد آمد در هر دو نوع از معامله مشترک می‌باشد.

تذکر به این نکته هم که در ابتدای سؤالتان فرمودید لازم است که:

معاطات در غیر خریدوفروش (بیع) از سایر عقود اسلامی بلکه ایقاعات جاری است مگر در موارد خاصّ مثل ازدواج یا طلاق یا نذر و عهد و قسم و مانند آن که بدون خواندن صیغه شرعی واقع نمی‌شود. ^(۲)

برای توضیحات بیشتر و تفصیلی و همچنین اختلافات درمورد سؤالتان  اینجا را کلیک نمایید

منابع:

(۱) سؤال موردنظر خود را خاصّةً و به‌صورت مصداقی مجدد ارسال نمایید، تا در خصوص همان مورد، نظر معظم له را مکتوب نماییم.

(۲) توضیح‌المسائل جامع، ج ۲، شرایط عقد بیع (خریدوفروش) ـ منهاج الصالحین، ج ۲، فصل البیع.