معنای اتحاد افق یا قرب در افق ـ توضیحات دقیق نجومی از اتحاد افق
پرسش:
با سلام محضر استاد مکرم استاد راجی
ببخشید می‌خواستم درباره اتحاد افق توضیحی بدین و اینکه اگر مثلاً مرجع من در نجف ماه و ندیده باشه برای منم در مشهد حجت هست؛ یعنی اتحاد افق در مشهد و نجف هست؟
نام مرجع تقلید:
آیت‌الله‌العظمی سیستانی (حفظه‌الله تعالی)
پاسخ:
با عرض سلام و ادب؛
به‌طورکلی اگر در شهری اوّلِ ماه ثابت شود، در شهرهای دیگر که در افق با آن شهر متّحد می‌باشند (اتّحاد افق داشته باشند)، نیز اوّلِ ماه ثابت می‌شود و منظور از اتّحاد افق یا قرب در افق در اینجا آن است که اگر در شهر اول، ماه دیده شود، در شهر دوم هم اگر مانعی مانند ابر یا گردوغبار نباشد، دیده می‌شود.
و اتحاد افق زمانی محقق می‌شود که هلال در شهر دوم (شهری که ماه رؤیت نشده) طبق حسابات دقیق فلکی، در شرایط بهتر یا مساوی شهر اول (شهری که ماه در آن دیده شده) از حیث حجم و ارتفاع از افق در وقت غروب و بُعد زاویه از خورشید داشته باشد و علّت عدم رؤیت، حتماً وجود موانع عارضی مانند ابر یا گردوغبار و… بوده است. زیرا وقتی ماه با ویژگی‌های رؤیت‌پذیری سخت‌تری رؤیت شده، حتماً برای منطقه‌ای که طبق محاسبات دقیق نجومی، شرایط بهتری برای دیده‌شدن دارد، قابل‌رؤیت می‌باشد و اگر دیده نشد به علت وجود موانع عارضی مانند غبار بوده است.
در این موارد لازم است که گفته می‌شود رؤیت ماه در شهری “ملازمه” دارد با رؤیت ماه در شهر دیگر و در اینجاست که رؤیت هلال در شهری می‌تواند اول ماه را برای شهر دیگر هم ثابت کند.
(به عبارتی چنانچه دیده‌شدن ماه در شهر “ب” ، ملازمه داشته باشد با رویت در منطقه “الف” ، اول ماه برای منطقه “الف” هم ثابت می‌شود به این معنا که اگر با دیده‌شدن ماه در شهر دیگر، انسان اطمینان پیدا کند که در شهر وی هم اگر مانعی مانند ابر و یا غبار و مانند آن نبوده، ماه حتماً دیده می‌شد، اول ماه برای شهر وی هم ثابت می‌گردد.)
توضیح تفصیلی:
اتّحاد یا اختلاف افق دو منطقه نسبت به یکدیگر امر ثابتی نیست؛ بلکه در ماه‌های مختلف ممکن است متفاوت باشد؛ توضیح بیشتر این است که:
برای رؤیت هلال در شب اوّل ماه، اموری مؤثّر است؛ از جمله:
زمان غروب خورشید و ماه و اختلاف زمان غروب آن دو، و نیز مختصّات خورشید و ماه و جدایی زاویه‌ای ماه و خورشید که از اختلاف ارتفاع ماه و خورشید، و نیز اختلاف سمت آن دو نشئت می‌گیرد و ضخامت بخش میانی ماه و همین‌طور درصد روشنایی هلال و به‌اصطلاح فاز ماه و…
گاه ممکن است در یکی از ماه‌های قمری ویژگی‌های فوق باعث شود، ماه در افق شهری مثلاً با نورانیّت زیاد و مدّت مکث طولانی دیده شود؛ درحالی‌که شرایط رؤیت‌پذیری ماه در شهرِ به‌خصوص دیگر، از جهت ارتفاع ماه و جدایی زاویه‌ای آن با خورشید و … شرایط بهتر یا برابری نسبت به شهر اوّل باشد؛ این امر باعث اطمینان می‌شود که در آن شهرِ به‌خصوص (که از نظر محاسبات دقیق علمی، دارای شرایط رؤیت‌پذیری برابر یا بهتری نسبت به شهری که ماه دیده شده می‌باشد) چنانچه ابر یا مانع دیگری نبود، حتماً ماه دیده می‌شد و به‌اصطلاح بین رؤیت ماه با این شرایط در شهر اوّل و رؤیت ماه در شهر دوّم ملازمه وجود دارد.
امّا در ماه قمری دیگر، ممکن است در همان شهر اوّل، ماه دیده شود، ولی ازآنجاکه مثلاً مدّت مکث ماه و جدایی زاویه‌ای آن با خورشید، کم بوده، نتوان اطمینان پیدا کرد که اگر در شهر دوّم (که شرایط رؤیت‌پذیری ضعیف‌تری نسبت به شهر اول دارد)، ابر یا مانع دیگری نبود حتماً ماه دیده می‌شد و به تعبیر دیگر، بین رؤیت ماه در شهر اول با رؤیت ماه در شهر دوم ملازمه وجود ندارد.
پس یک شهر، در یک ماه قمری، نسبت به شهر دیگر هم افق بوده، امّا در ماه دیگر نسبت به همان شهر، هم افق نمی‌باشد.
البتّه به‌طورکلی و عموم ممکن است گفته شود:
اگر شهری که ماه دیده شده (شهر اوّل)، در شرق شهر دوّم – که مثلاً مانعی از دیده‌شدن ماه در آن بوده – قرار داشته باشد، چنانچه در خط عرض جغرافیایی، بیش از یک یا دو درجه اختلاف نداشته باشد، غالباً ملازمه وجود داشته و غالباً دیده‌شدن ماه در شهر اوّل، اوّل ماه را برای شهر دوّم نیز ثابت می‌کند؛ بنابراین ثابت‌شدن رؤیت ماه در مشهد، اوّل ماه را غالباً برای نیشابور، سبزوار، شاهرود، دامغان، تهران، قزوین، سقز، سردشت و… ثابت می‌کند.
امّا در غیر این صورت، وجود ملازمه و ثابت‌شدن ماه، در شهر دیگر، بستگی به ویژگی‌های ماهی دارد که در شهر اول رؤیت شده و همچنین مختصّات و شرایط رؤیت‌پذیری ماه در شهر دوم که در توضیحات به آن اشاره گردید.
به طور مثال در برخی از موارد ممکن است خصوصیّات رؤیت ماه و شرایط رؤیت‌پذیری در دو شهر طوری باشد که دیده‌شدن ماه در شهرهایی از پاکستان یا هندوستان یا حتّی عراق و عربستان، اوّل ماه در مشهد را هم ثابت کند و در بسیاری از موارد هم ممکن است دیده‌شدن ماه حتّی در تهران یا اصفهان یا شهرهای نزدیک‌تر مثل شاهرود هم اوّل ماه را در مشهد ثابت ننماید که در هر مورد می‌توان از متخصّصین متدیّن کسب اطّلاع نمود.
و در این جهت، همچنان که معلوم شد، نزدیک بودن یا حتّی یکی بودن وقت اذان در دو شهر، یا صِرف شرقی بودن شهری که ماه رؤیت شده نسبت به شهر دیگر، برای اثبات ماه در شهر دیگر کافی نیست. (۱)
این مبنا که از نظر علمی مورد تأیید کارشناسان نجوم است، مقتضی آن است که برای اثبات اوّل ماه، در شهرهایی غیر از شهری که ماه در آن دیده شده، در هر مورد، بررسی علمی و تخصّصی مناسبی صورت پذیرد تا به‌محض ثبوت ماه در شهری، برای شهر دیگر، اوّل ماه اعلام نشود. (۲)
