قطع رحم به‌خاطر امر پدر و وظیفه فرزند
پرسش:
با عرض سلام و ادب و احترام.
پدر بنده چند سال پیش باتوجه‌به بعضی از مشکلات و اختلافاتی که با عمه‌ها و عموهایم داشتند از آنها قطع صله‌ی رحم کردند بدین معنا که ما دیگر با آنها رابطه‌ای نداریم و از احوال همدیگر بی‌خبر هستیم.
آیا صله‌ی رحم با این وضع اگر موجب ناراحتی پدر بنده بشود باز هم واجب است؟و اگر واجب است چگونه باید صورت بگیرد؟
نام مرجع تقلید:
آیت‌الله‌العظمی سیستانی (حفظه‌الله تعالی)
پاسخ:
با عرض سلام و ادب؛
قطع رحم و ترک رابطه با خویشاوندان و فامیل، حرام است هرچند که آن خویشاوند خود جلوتر قطع رحم کرده باشد یا نمازخوان نباشد یا شراب‌خوار باشد یا به برخی از احکام دینی بی‌اعتنا باشد و موعظه و ارشاد و نصیحت هم بی‌اثر باشد البتّه اگر نوع خاصی از صله‌رحم با خویشاوند موجب تأیید کار حرام او یا تشویق او بر ارتکاب منکر می‌شود یا موجب ابتلای خود فرد به گناه می‌شود، آن نوع صله‌رحم جایز نیست و فرد موظّف است به شیوه دیگری صله‌رحم را انجام دهد.
اما اگر از انجام صله‌رحمتان پدر یا مادرتان ناراحت می‌شوند، می‌توانید از راه‌های دیگر که شرع مقدس اجازه داده صله‌رحم نمایید. زیرا صله‌رحم مصادیق متعدّد دارد و منحصر به دیدار و ملاقات حضوری در منزل فرد نیست و فرد می‌تواند با تماس تلفنی، نامه‌نگاری و مکاتبه، ایمیل و پیامک، ملاقات در محلّ کار خویشاوند یا در بین راه یا جویا شدن از احوال او باواسطه یا با احسان به او هرچند از طریق ارسال کمک مالی برایش در مواردی که احتیاج به کمک مالی دارد و مانند آن، این وظیفه الهی را انجام دهد، باملاحظه اینکه صله‌رحم بر حسب اشخاص و موارد با هم فرق می‌کند و لازم است احسان متعارف در هر مقام را در نظر گرفت؛ مثلاً گاهی خصوصیت مورد به‌گونه‌ای است که مجرّد جویا شدن احوال باواسطه یا سلام رساندن کافی در تحقّق صله‌رحم واجب نیست و باید از طریق دیگر این امر را انجام داد.
و روایت شده که امام صادق علیه‌السلام فرمودند: مردی از قبیله خَثْعَم به محضر رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله رسید و پرسید: با فضیلت ترین اعمال در اسلام کدام است؟ حضرتش صلی‌الله علیه و آله پاسخ دادند: ایمان به خداوند متعال. وی پرسید: بعد از آن چه عملی بافضیلت تر است؟ حضرتش صلی‌الله علیه و آله فرمودند: صله‌رحم. مجدّد سؤال کرد: پس از آن چه عملی افضل است؟ فرمودند: امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر.
سپس او پرسید: کدام عمل در پیشگاه خداوند متعال مبغوض ترین اعمال است؟ حضرتش صلی‌الله علیه و آله در پاسخ فرمودند: برای خداوند شریک قراردادن. سؤال کرد: بعد از آن کدام عمل مبغوض‌تر است؟ فرمودند: قطع رحم. سؤال کرد: بعد از آن کدام عمل مبغوض‌تر است؟ فرمودند: ترک امر به منکر و نهی از معروف. (۱)
شایان‌ذکر است؛ وظیفه فرزند در مقابل پدر و مادر نسبت به کارهایی که مربوط به فرزند می‌شود؛ مثلاً از او می‌خواهند فلان‌جا نرود یا فلان کار را انجام ندهد یا انجام بدهد و با مخالفت فرزند، پدر و مادر یا یکی از آنان اذیت می‌شوند، دو صورت دارد:
الف ـ اذیت‌شدن آنان از روی دلسوزی و شفقت به حال فرزندشان باشد، در این صورت، بر فرزند حرام است چنین مخالفتی را انجام دهد چه پدر یا مادر او را از آن عمل نهی کرده باشند یا آنکه فقط از مخالفت او اذیت می‌شوند؛ بنابراین اگر فرزند با رفقای بدمعاشرت دارد و والدین از این ارتباط رنج می‌برند و قلباً آزرده‌خاطر می‌شوند، بر فرزند ترک این رفاقت واجب است هرچند والدین او را از این معاشرت نهی نکرده باشند.
ب ـ اذیت‌شدن آنان از روی دلسوزی و شفقت به حال فرزندشان نباشد، بلکه در امرونهی نسبت به فرزند صِرفاً مصلحت خودشان یا نفع شخصی‌شان را در نظر داشته باشند، در این صورت مخالفت با آنان جایز است البته باید دقّت نمود این مخالفت و نافرمانی نباید به‌گونه‌ای باشد که خلاف وظیفه معاشرت به معروف و برخورد نیک با آنان محسوب گردد که توضیح آن در مسئله قبل بیان شد، همچنین اگر والدین به‌خاطر صفات بد و خصلت‌‌های نکوهیده و رذایل اخلاقی از عمل به معروف نهی نموده و به منکر امر نمایند اطاعت آنان واجب نیست؛ مثلاً فرزندشان را امر نمایند که نماز نخواند یا روزه نگیرد یا حجاب را در مقابل نامحرم رعایت نکند یا با اصل شرکت در نماز جماعت یا خواندن قرآن یا یادگیری و تعلّم مسائل شرعی مخالف باشند، در این موارد لازم نیست فرزند خواسته‌های والدین را اجابت کند و در مقابل این نوع توقّعات تسلیم آنان باشد و چنانچه والدین از این بابت اذیت شوند چنین آزار و اذیت‌شدنی اثری برای فرزند ندارد، بلکه در تمام مواردی که پدر یا مادر خواسته حرامی را از او می‌خواهند فرزند نباید آن را انجام دهد و مخالفت با آنان وقتی امر به ترک واجب الهی یا امر به ارتکاب حرام الهی می‌نمایند واجب است.
و در این مورد از امیر‌المؤمنین (علیه‌السلام) نقل شده است که حضرتش فرمودند:
«لَا طَاعَةَ لِمَخْلُوْقٍ فِی مَعْصِیَةِ الْخَالِقِ» «اطاعت از مخلوق در معصیت خالق روا نیست.»
لازم به ذکر است که یکی از وظایف واجب فرزند در مقابل پدر و مادر نسبت به کارهایی که مربوط به خود آنها می‌باشد، برخورد نیک با آنان و بی‌ادبی‌نکردن نسبت به آنان است، چه از نظر گفتار و چه از جهت رفتار، هرچند والدین به او ظلم کرده باشند، همچنان که در روایت نقل شده است: اگر تو را زدند آنها را مران بلکه بگو خداوند متعال شما را بیامرزد. (۲)
برای اطلاع از احکام “صله‌رحم و قطع رحم” مطابق با فتوای آیت‌الله سیستانی اینجا را کلیک نمایید.
برای اطلاع از احکام “اطاعت از والدین و احکام مرتبط با آن” مطابق با فتوای آیت‌الله سیستانی اینجا را کلیک نمایید.
