ترقّی قیمت مال مخمّس یا در حکم مخمّس ـ ترقّی و تنزل قیمت
پرسش:
سرمایه‌ای که خمس آن پرداخت شده است (مثلاً مغازه‌ای خریداری شده است)، هرسال که قیمت آن افزایش می‌یابد، پرداخت افزایش قیمت آن واجب است؟
نام مرجع تقلید:
آیت‌الله سیستانی (حفظه‌الله تعالی)
پاسخ:
با عرض سلام و ادب؛
به‌طورکلی اگر مال مخمّس یا در حکم مخمّس ترقّی قیمت پیدا کند چند صورت دارد:
۱ـ مال برای تجارت تهیه یا نگهداری شده و امکان معامله و گرفتن قیمت آن وجود دارد.
در این صورت پرداخت خمس ترقّی قیمت بازاری، در سر سال خمسی واجب است هرچند آن را نفروخته باشد.
۲ـ مال برای تجارت تهیه یا نگهداری نشده؛ این مورد، دو صورت دارد:
الف ـ مال، از طریق غیر معاوضه مثل ارث، به فرد منتقل شده
در این صورت ترقّی قیمت آن حتی پس از فروش خمس ندارد؛ مثلاً اگر وارثی باغی که از پدرش ارث برده صد میلیون تومان ارزش داشته و آن را به‌قصد تجارت نگهداری نکرده باشد و اکنون این باغ دویست میلیون تومان ارزش داشته باشد پرداخت خمس صد میلیون ترقّی آن حتّی پس از فروش باغ لازم نیست.
ب ـ مال از طریق معاوضه مثل خریدوفروش، به فرد منتقل شده
در این صورت، مال تا وقتی فروخته نشده، ترقّی قیمت آن خمس ندارد و هرگاه فروخته شد، قیمت خرید آن خمس ندارد و افزایش قیمت آن جزء درآمد سال فروش است که اگر تا سر سال در مؤونه آن سال صرف نشود، باید خمسش پرداخت شود.
شایان‌ذکر است اگر مالی را از طریق غیر معاوضه به دست آورده مثل آن که مال به او بخشیده شده باشد، درصورتی‌که خمس آن را از خود مال پرداخته (با پرداخت خمس از خود آن، آن را مخمّس نموده باشد)، ترقی قیمت، حتّی پس از فروش خمس ندارد و اگر از مال دیگری خمس آن پرداخت شده، چهار پنجم آن حکم اشیا غیر معاوضی و یک‌پنجم آن حکم اموال معاوضی را دارد. (۱)
