حکم خوردن گوشت خرگوش
پرسش:
با سلام و خسته نباشید به دست‌اندرکاران سایت وزین، آیا خوردن گوشت خرگوش حرام است؟ چون شنیده‌ایم مکروه است، هرچند از لحاظ پزشکی ثابت شده خوردن گوشت خرگوش مفید و برای درمان نقرس خوبه، ممنون
نام مرجع تقلید:
آیت‌الله سیستانی (حفظه‌الله تعالی)
پاسخ اجمالی:
بنا بر فتوای همه مراجع تقلید شیعه، خوردن گوشت انواع خرگوش (چه سم‌دار چه بی سم – چه نر و چه ماده) حرام است. این فتوا بر اساس روایاتی است که خوردن گوشت خرگوش را جایز ندانسته‌اند؛ بنابراین؛ این حکم فرمان خدا است و فرمان خدا تنها ازآن‌جهت که امر او است باید اطاعت شود، نه ازآن‌جهت که ما علم به مصلحت و حکمت‌های آن داشته باشیم. البته ما معتقدیم که خداوند حکیم است و همه اوامر و نواهی او بر اساس مصالح و منافع بندگان است و لو اینکه ما فعلاً از فلسفه حرمت آن آگاهی نداشته باشیم. البته در روایاتی به فلسفه این حرمت، اشاراتی شده همانند اینکه این حیوان از جمله حیوانات مسخ شده است و غیره که در پاسخ تفصیلی اشاره می‌شود.
پاسخ تفصیلی:
بنا بر فتوای همه مراجع تقلید شیعه، خوردن گوشت انواع خرگوش (چه سم‌دار چه بی سم – چه نر و چه ماده) حرام است. (۱)
همه احکام و دستورات الهی دارای مصلحت و حکمت‌های والایی است که به برخی از آنها خود روایات اشاره کرده‌اند و برخی دیگر را به خود مکلف واگذار کرده‌اند که به کمک عقل و علم به آنها دست یابند. البته در مواردی عقل قدرت کشف اسرار را ندارد یا فعلاً با این امکانات و پیشرفت علوم، قادر نیست به حکمت این احکام دست یابد و ممکن است در آینده بر بشر مکشوف گردد. ازاین‌رو حکمت بسیاری از دستورات الهی هنوز بر انسان‌ها روشن نشده است، اما ما چون یقین به حکیم بودن خدا داریم، در همه این موارد تابع حکم شرعی هستیم.
خوب است بدانیم که شایسته‌ترین عبادت این است که دستورات حق‌تعالی از جهت ربوبیت و مولویت اطاعت شود. گرچه علت و حکمت دستور و حکمی بر انسان روشن نباشد. عبد بودن انسان در این جا نمایان می‌شود؛ زیراکسی که منکر خدا هم است اگر به مصلحت احکام پی ببرد بر طبق آن احکام عمل خواهد کرد و هیچ فرقی بین این کافر و مؤمنی که به‌خاطر مصالح احکام، اطاعت می‌کند، وجود نخواهد داشت.
از آن جا که غذاهای فاسد، مضر و حرام در ساختار وجودی انسان اعم از روحی و روانی او تأثیر به سزایی داشته و در تهذیب، تزکیه و افکار آدمی اثرگذار است، اسلام به مسئله غذا توجه کامل داشته است، بارها در مورد غذاهای فاسد، مضر و حرام هشدار داده است همان گونه که تحریم گوشت خوک، مردار و خون، چندین بار در قرآن تکرار شده است، در روایات اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نیز به انواع حیوانات حرام‌گوشت به دلیل ضررها و پلیدی که دارد اشاره گردیده است:
یکی از دلائل حرمت گوشت خرگوش روایاتی است که از امامان معصوم (علیهم‌السلام) رسیده است. در این روایات معصومان خوردن گوشت خرگوش را جایز ندانسته‌اند. دانشمندان شیعه باتوجه‌به همین روایات به حرام‌گوشت بودن خرگوش حکم داده‌اند.
در این روایات درباره علت حرام‌گوشت بودن خرگوش، سه مطلب را می‌توان یافت:
۱ـ در برخی از روایات آمده است که خرگوش جزو حیوانات مسخ شده می‌باشد؛ ازاین‌رو خوردن گوشت آن جایز نیست. منقول از رسول اکرم
(صلی‌الله علیه و آله و سلم) که فرمودند: «میمون، خوک، سگ، فیل، گرگ، موش، خرگوش و سوسمار و … از حیوانات مسخ شده می‌باشند و خوردن آنها جایز نیست.» (۲)
چند روایت دیگر نیز با همین مضمون از امامان معصوم (علیهم‌السلام) نقل شده است. مرحوم شهید ثانی می‌فرماید: «منظور از این روایات این است که انسان‌های مسخ شده به شکل این حیوانات بودند؛ زیرا انسان مسخ شده، بیش از سه روز باقی نمی‌ماند و می‌میرد.» (۳)
بنابراین، مقصود از این روایات این نیست که این حیواناتی که امروزه نیز وجود دارند، همان انسان‌های مسخ شده هستند.
شاید بتوان گفت که مسخ‌شدن برخی از انسان‌های گناهکار به شکل این حیوانات به یک خباثتی در این حیوانات دلالت دارد و گر نه چرا خداوند این گناه کاران را به شکل حیوانات دیگر مسخ نکرده است. شاید همین خباثت مادی یا معنوی در این حیوانات، سبب حرام‌گوشت شدن آنها شده است.
در «وسائل‌الشیعه» ابوابی به این مسئله اختصاص‌یافته است و در آن به فلسفه تحریم مردار، خون، گوشت خوک، خرگوش، عقرب و … پرداخته است، بابی است تحت عنوان تحریم گوشت حیوانات مسخ شده، حیواناتی که صورت انسانی داشته اما بر اثر ارتکاب برخی از اعمال ناشایست به صورتی یکی از حیوانات درآمده است، از جمله روایتی است که در وسائل‌الشیعه و در کتاب المواعظ العددیه باب ۱۳ گانه و کتب دیگر، منقول از موسی‌بن‌جعفر (علیه‌السلام) که فرمودند:
قال: المسوخ ثلاثه عشر: الفیل، و الدّب و الارنب و العقرب و … فسئل یابن رسول الله(صلی الله علیه و سلم) ما کان سبب مسخ هؤلاء؟ فقال:
اما الفیل فکان رجلا جبارا لوطیا لا یدع رطبا و لا یابسا و اما الدّب فکان رجا مؤنتا یدعوا الرجال إلی نفسه، و أما الأرنب فکانت إمرائته قذرها لا تغتسل من حیض و جنابتها و لا غیر ذلک و أما العقرب فکان رجلا همّازا لا یسلم منه أحد … ؛ نقل است که حضرت موسی‌بن‌جعفر (علیه‌السلام) فرمودند: مسخ‌شده‌ها سیزده تا می‌باشند: از جمله فیل، خرس، خرگوش و عقرب … از حضرت سؤال شد سبب مسخ این‌ها چیست؟
ایشان فرمود: اما فیل مرد ستمگر و بی‌بندوباری بود که تر و خشک را با هم می‌سوزاند، و اما خرس مرد بدکاره‌ای بود که دیگران را برای انجام کارهای زشت با خود فرامی‌خواند و اما خرگوش به‌صورت زن پلیدی بود که از حیض و جنابت و غیره غسل نمی‌کرد و اما عقرب (کژدم) به‌صورت مردی بود که هیچ شخصی از آزار و نیش او سالم نبود …
۲ـ در بعضی دیگر از روایات آمده است که «خرگوش حرام است؛ چون مانند گربه و حیوانات درنده دارای چنگال است.» (۴) (حیواناتی که دارای چنگال هستند، حرام‌گوشت می‌باشند)
۳ـ در روایتی دیگر منقول از علی بن موسی‌الرضا (علیه‌السلام) آمده که می‌فرماید: «چون خرگوش دارای خونی؛ مانند خون زنان است، حرام‌گوشت می‌باشد» (۵)
خلاصه علت اصلی و واقعی و به تعبیر دیگر “علت تامه” همه احکام برای ما مشخص نیست و آنچه در روایات آمده تنها حکمت بعضی از احکام است، اما علت تامه بسیاری از احکام برای ما کاملاً مشخص نشده است، و ازآنجاکه ما خدا را حکیم و دانا می‌دانیم، ایمان داریم که اگر ما را به انجام کاری دعوت و امر کرده است قطعاً در آن کار مصلحتی وجود داشته و نفع آن به خود ما می‌رسد و اگر ما را از انجام عملی نهی کرده است قطعاً در آن کار مفسده و ضرری وجود داشته که اگر آن را ترک نکنیم ضرر آن به خود ما می‌رسد.
شایان‌ذکر است در فرض سؤال شما که گوشت خرگوش برای بعضی بیماری‌ها مفید است در مقابل برای بسیاری از بیماری‌ها مضر و برای افراد سالم باعث بیماری‌های مختلفی می‌شود؛ لذا انسان عاقل:
۱ـ دفع ضرر را مقدم بر جلب منفعت می‌داند.
۲ـ درصد مفید و مضر بودن کار را می‌سنجد اگر ضرر بیشتر بود انجام نمی‌دهد؛ مثلاً خداوند متعال در سوره شریفه بقره در آیه‌ی ۲۱۹ در مورد علت تحریم شراب و قمار می‌فرماید:
يسئلونك عن الخمر و الميسر قل فيهما إثم كبير و منافع للناس و إثمهما أكبر من نفعهما …
درباره شراب و قمار، از تو می‌پرسند، بگو: «در آن دو، گناهی بزرگ، و سودهایی برای مردم است، [ولی] گناهشان از سودشان بزرگ‌تر است.»
و در مورد گوشت خرگوش روشن است که ضرر آن بیشتر از نفعش هست به‌عنوان نمونه به چند مورد اشاره می‌شود.
“مصرف گوشت خرگوش مرگ‌آور است”
عضو شورای نظام دامپزشکی استان تهران گفت: مصرف گوشت خرگوش به دلیل ایجاد مسمومیت با ‘آتروپین’ می‌تواند سبب اختلال در سیستم بدن و در برخی موارد منجر به مرگ شود.
به گزارش مشرق، دکتر سید جاوید آل داوود در گفت‌وگو با ایرنا افزود: ‘آتروپین’ یکی از ترکیباتی است که در سیستم اعصاب خودکار بدن نقش دارد و سبب تحریک اعصاب پاراسمپاتیک می‌شود.
وی اظهار داشت: اعصاب پاراسمپاتیک در بسیاری از فعالیت‌های قلبی، تنفسی و گوارش نقش اصلی را ایفا می‌کند.
عضو هیئت‌علمی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران افزود: در بدن خرگوش ترکیبی به نام ‘آتروپیناز’ وجود دارد، لذا این سم تأثیری بر بدن خرگوش نداشته و سبب مسمومیت آن نمی‌شود.
آل داوود ادامه داد: اما تجمع این ترکیب در بدن خرگوش سبب می‌شود که گوشت آن بسیار سمی شده و در صورت مصرف، سیستم اعصاب خودکار انسان و حیوان را به‌شدت مختل کرده به‌گونه‌ای که این اختلال با تأثیر بر سیستم تنفسی و قلب می‌تواند منجر به مرگ شود.
وی گفت: خوشبختانه در دستورات شرعی اسلام خوردن گوشت خرگوش حرام بوده و این نشانگر دوراندیشی و دیدگاه علمی در دستورات دین مبین اسلام است.
در فقه امامیه گوشت خرگوش و هر حیوانی که در زیرزمین زندگی و لانه‌سازی می‌کند،حرام است. مسلماً در تحریم این‌گونه مسائل، دین قصد تنگ گرفتن بر بندگان را نداشته است و مصالح عالیه‌ای برای انسان در مراعات این احکام بوده و هست؛ گرچه جزئیات مسئله برای ما روشن نباشد.
